Notitie bij Maurits: was van 1541 tot 1547 hertog en daarna tot 1553 keurvorst van Saksen. Maurits was in 1541 getrouwd met Agnes van Hessen (1527-1555), dochter van landgraaf Filips I van Hessen en was de vader van Anna van Saksen, de tweede echtgenote van Willem van Oranje.
Als vurig aanhanger van het gedachtegoed der Reformatie, was hij een geduchte tegenstander van Karel V. In 1551 dwong hij de keizer tot het Verdrag van Passau, waaruit bleek dat Karel, ondanks zijn machtspositie, niet in staat zou zijn het protestantisme te vernietigen.
Maurits trouwde met Agnes van Hessen. Zie 1129 voor persoonsgegevens van Agnes. Als vurig aanhanger van het gedachtegoed der Reformatie, was hij een geduchte tegenstander van Karel V. In 1551 dwong hij de keizer tot het Verdrag van Passau, waaruit bleek dat Karel, ondanks zijn machtspositie, niet in staat zou zijn het protestantisme te vernietigen.
Kind van Maurits en Agnes: zie 1129.
1142 August Van Saksen is geboren op dinsdag 31 juli 1526 in Freiberg, zoon van Hendrik V de Vrome Van Saksen (zie 1137) en Catharina van Mecklenburg. August is overleden op dinsdag 11 februari 1586 in Dresden, 59 jaar oud.
August trouwde met Anna van Denemarken. Anna is geboren op vrijdag 22 november 1532 in Hadersleben, dochter van Christiaan III van Denemarken. Anna is overleden op dinsdag 1 oktober 1585 in Dresden, 52 jaar oud.
Notitie bij August: In 1553 volgde hij zijn broer Maurits op als keurvorst en bouwde de door zijn broer ingerichte staat verder uit. August was in Duitsland de leider van de lutheranen, maar zocht ook een vergelijk met de rooms-katholieken, om een front te vormen tegen de calvinisten. August bevorderde de landbouw en legde de basis voor de kunst- en natuurwetenschappelijke verzamelingen van het Dresdense Hof. Onder zijn bewind kende Saksen een economische en sociale bloeiperiode en August slaagde er in om de schatkist te spijzen. Onder zijn bewind werd het Prinsbisdom Meißen geseculariseerd en werden Stolpen, Bischofswerda en Mügeln in het keurvorstendom geïntegreerd. August huwde in 1548 met Anna van Denemarken (1532-1585), dochter van koning Christiaan III van Denemarken, en werd vader van 15 kinderen:
Functie:
| administrator van de bisdommen Naumburg en Merseburg |
Notitie bij Anna: Zij huwde in 1548 met August van Saksen. Zij waste en karnde zelf, verzorgde haar echtgenoot bij ziekte en poogde ook invloed op de staatszaken te verkrijgen. Aan het hof verscheen een spotschrift over gynecoratie (vrouwenbestuur) en er lekten plannen uit om August te overhalen tot het calvinisme. August ontstak hiervan in een toorn en veranderde prompt van religie. Voordien steunde hij de volgelingen van Melanchthon, maar hij sloot zich nu aan bij de orthodoxe lutheranen. Zijn kanselier stierf bij de foltering, zijn lijfarts werd gevangengenomen en anderen gingen in ballingschap. Deze ontwikkelingen kwamen de orthodoxe Anna goed uit. Zij was onverzoenlijk in haar geloof. Wanneer haar dochter Elisabeth een doodgeboren kind baart van haar calvinistische echtgenoot, schrijft Anna : beter een dood kind, dan een calvinistisch. Zij deed aan landbouw en aan geneeskunde en farmacie. In het naar haar genoemde Annaburg liet zij twee laboratoria oprichten. Zij liet tevens de Annenkirche in Dresden bouwen. Anna overleed in 1585 aan de pest.
Kinderen van August en Anna:
1 Johan Hendrik Van Saksen, geboren op maandag 5 mei 1550 in Weissenfels. Johan is overleden op woensdag 12 november 1550 in Weissenfels, 6 maanden oud.
2 Eleonore Van Saksen, geboren op zaterdag 2 mei 1551 in Wolkenstein (Erzgebirge). Eleonore is overleden op maandag 24 april 1553 in Wolkenstein (Erzgebirge), 1 jaar oud.
3 Elisabeth Van Saksen, geboren op dinsdag 18 oktober 1552 in Wolkenstein (Erzgebirge). Volgt 1143.
4 Alexander Van Saksen, geboren op woensdag 21 februari 1554 in Dresden. Alexander is overleden op maandag 8 oktober 1565 in Dresden, 11 jaar oud.
5 Magnus Van Saksen, geboren op dinsdag 24 september 1555 in Dresden. Magnus is overleden op zondag 6 november 1558 in Dresden, 3 jaar oud.
6 Joachim Van Saksen, geboren op maandag 3 mei 1557 in Dresden. Joachim is overleden op zondag 21 november 1557 in Dresden, 6 maanden oud.
7 Hector Van Saksen, geboren op vrijdag 7 oktober 1558 in Dresden. Hector is overleden op donderdag 4 april 1560 in Dresden, 1 jaar oud.
8 Christiaan I Van Saksen, geboren op dinsdag 29 oktober 1560 in Dresden. Volgt 1144.
1143 Elisabeth Van Saksen is geboren op dinsdag 18 oktober 1552 in Wolkenstein (Erzgebirge), dochter van August Van Saksen (zie 1142) en Anna van Denemarken. Elisabeth is overleden op maandag 2 april 1590 in Heidelberg, 37 jaar oud. Elisabeth trouwde met Johan Casimir van Palts-Simmern. Johan is geboren op woensdag 7 maart 1543 in Simmern. Johan is overleden op donderdag 16 januari 1592 in Heidelberg, 48 jaar oud.
Notitie bij Johan: Als jongste zoon regeerde hij oorspronkelijk alleen over Neustadt. In 1575 leidde hij een leger van 16.000 huurlingen voor een aantal Franse edellieden in de vijfde godsdienstoorlog, maar werd snel verslagen door de hertog van Guise bij zijn aankomst in Frankrijk, evenwel niet voordat hij een aantal Franse steden, zoals Fontaine-Française, Cîteaux en Nuits-Saint-Georges geplunderd had tijdens zijn doortocht. Bij het edict van Beaulieu (ook: Peace of Monsieur) te Beaulieu in 1576 verkreeg hij niettemin van de Franse koning een pensioen, evenals het hertogdom Étampes en een losgeld van zes miljoen pond. Vermits de betalingen uitbleven deed hij in 1577 afstand van Étampes. In 1576 stichtte hij de universiteit van Neustadt met de hoogleraren die verdreven waren uit Heidelberg door zijn broer Lodewijk VI van de Palts. Na het overlijden van Lodewijk VI in 1583 oefende Johan Casimir de voogdij uit over de jonge Frederik IV. Johan Casimir was de jager uit Keurpalts uit het gelijknamige volkslied.
1144 Christiaan I Van Saksen is geboren op dinsdag 29 oktober 1560 in Dresden, zoon van August Van Saksen (zie 1142) en Anna van Denemarken. Christiaan is overleden op woensdag 25 september 1591 in Dresden, 30 jaar oud. Christiaan trouwde met Sophie van Brandenburg. Sophie is geboren op zondag 6 juni 1568 in Zechlin. Sophie is overleden op woensdag 7 december 1622 in Colditz, 54 jaar oud.
Notitie bij Sophie: Sophie was orthodox lutherse en bestreed het cryptocalvinisme in Saksen. Na de dood van Christiaan I in 1591 zette zij diens calvinistische kanselier Nikolaus Krell, een tegenstander van de lutherse orthodoxie, gevangen en liet hem in 1601 terechtstellen. Refererend naar de vrome weduwe Judith uit het bijbelse boek Judith, vereerden de orthodoxe lutheranen hier sindsdien als „Judith van Saksen“. Als weduwe leefde Sophie in het „Fraumutterhaus“ in Dresden en in het slot Colditz, liet met de Sophiendukat een eigen munt slaan en liet de oude franciskanerkerk in Dresden weer inrichten voor kerkelijke diensten. Deze kerk werd sindsdien naar haar, Sophienkirche genooemd.
Kinderen van Christiaan en Sophie:
1 Christiaan II Van Saksen, geboren op vrijdag 23 september 1583 in Dresden. Volgt 1145.
2 Johan Georg I Van Saksen, geboren op dinsdag 5 maart 1585 in Dresden. Volgt 1146.
1145 Christiaan II Van Saksen is geboren op vrijdag 23 september 1583 in Dresden, zoon van Christiaan I Van Saksen (zie 1144) en Sophie van Brandenburg. Christiaan is overleden op donderdag 23 juni 1611 in Dresden, 27 jaar oud.
Notitie bij Christiaan: In 1591 volgde hij zijn vader op, maar hij stond tot 1601 onder voogdij. Met zijn weigering om toe te treden tot de Protestantse Unie versterkte hij de tweedracht binnen het protetstantse kamp. Hij huwde in 1602 met Hedwig van Denemarken (1581-1641), dochter van koning Frederik II van Denemarken, maar hij stierf zonder kinderen.
Op 23 juli deed Christiaan II volledig geharnast mee aan een toernooi. Na afloop dronk hij een grote hoeveelheid bier om af te koelen, waarna hij bezweek aan een hartaanval.
Bronnen, noten en referenties
Peter H. Wilson (2009): Europe’s tragedy. A history of the Thirty Years War., Londen, blz. 246.
Christiaan trouwde, 18 of 19 jaar oud, in 1602 met Hedwig van Denemarken, 20 of 21 jaar oud. Hedwig is geboren in 1581. Hedwig is overleden in 1641, 59 of 60 jaar oud. Op 23 juli deed Christiaan II volledig geharnast mee aan een toernooi. Na afloop dronk hij een grote hoeveelheid bier om af te koelen, waarna hij bezweek aan een hartaanval.
Bronnen, noten en referenties
Peter H. Wilson (2009): Europe’s tragedy. A history of the Thirty Years War., Londen, blz. 246.
1146 Johan Georg I Van Saksen is geboren op dinsdag 5 maart 1585 in Dresden, zoon van Christiaan I Van Saksen (zie 1144) en Sophie van Brandenburg. Johan is overleden op zondag 8 oktober 1656 in Dresden, 71 jaar oud.
Notitie bij Johan: De tegenstellingen tussen protestanten en katholieken in Duitsland waren bij het begin van Johan Georgs regering ten top gedreven. De politiek van Saksen bleef er echter een van vergelijk. Zo weigerde hij de hem aangeboden koningskroon van Bohemen, omdat dit hem tegen keizer Ferdinand II zou opzetten. In de eerste jaren van de Dertigjarige Oorlog bleef hij neutraal. Pas na de plundertochten in zijn land door de Katholieke Liga, sloot hij zich aan bij Gustaaf Adolf en na de Slag van Breitenfeld werd zijn land bevrijd van de vijand. Na de veldslagen van Lützen in 1632 en Nördlingen in 1634 viel hij het protestantse kamp af, en sloot hij met de keizer, na besprekingen in Eilenburg en Pirna, de Vrede van Praag, waarbij het beleend werd met Lausitz. Hij verbond zich met keizer Ferdinand II om de Fransen en Zweden uit zijn land te verdrijven. Hierop brandde de strijd los tussen de Zweden aan de ene kant en de Saksische en keizerlijke troepen, aan de andere kant. Met de wapenstilstand van Kötzchenbroda in 1645 werd een einde gemaakt aan de ergste vijandelijkheden in Saksen en bij de Vrede van Westfalen, consolideerde Saksen de verworvenheden van de Vrede van Praag.
Met de standen lag Johan Georg overhoop, vooral wegens de grote schulden die gemaakt waren voor de oorlogsverrichtingen.
Johan: Met de standen lag Johan Georg overhoop, vooral wegens de grote schulden die gemaakt waren voor de oorlogsverrichtingen.
(1) trouwde met Sibylla Elisabeth van Württemberg. Sibylla is geboren in 1584. Sibylla is overleden in 1606, 21 of 22 jaar oud.
(2) trouwde met Magdalena Sibylle van Pruisen. Magdalena is geboren op woensdag 31 december 1586 in Königsberg. Magdalena is overleden op woensdag 12 februari 1659 in Dresden, 72 jaar oud.
Notitie bij Magdalena: Zij nam het haar echtgenoot kwalijk dat die zich tijdens de Dertigjarige Oorlog afkeerde van Gustaaf Adolf en toenadering zocht tot Ferdinand (Vrede van Praag (1635). Zij bleef goede betrekkingen onderhouden met de Zweedse koningin Maria Eleonora. Magdalena Sibylle bevorderde de schilder- en de dichtkunst.
Kinderen van Johan en Magdalena:
1 Sophia Eleonora Van Saksen, geboren op maandag 23 november 1609 in Dresden. Volgt 1147.
2 Maria Elisabeth Van Saksen, geboren op dinsdag 23 november 1610 in Dresden. Volgt 1149.
4 Johan Georg II Van Saksen, geboren op maandag 10 juni 1613 in Dresden. Volgt 1150.
5 August van Saksen-Weißenfels, geboren op woensdag 13 augustus 1614 in Dresden. Volgt 1155.
6 Christiaan I van Saksen-Merseburg, geboren in 1615. Volgt 1158.
7 Magdalena Sibylla Van Saksen, geboren op zaterdag 23 december 1617 in Dresden. Volgt 1168.
8 Maurits van Saksen-Zeitz, geboren op donderdag 28 maart 1619 in Dresden. Volgt 1169.
1147 Sophia Eleonora Van Saksen is geboren op maandag 23 november 1609 in Dresden, dochter van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Sophia is overleden op dinsdag 2 juni 1671 in Darmstadt, 61 jaar oud. Sophia trouwde, 17 of 18 jaar oud, in 1627 met Georg II van Hessen-Darmstadt, 21 of 22 jaar oud. Georg is geboren op donderdag 17 maart 1605 in Darmstadt. Georg is overleden op zaterdag 11 juni 1661 in Darmstadt, 56 jaar oud.
Notitie bij Georg: Tijdens zijn bewind wordt de opvolgingskwestie van Hessen-Marburg definitief geregeld bij de Vrede van Westfalen van 1648. Het grootste deel gaat echter naar Hessen-Kassel.
Kind van Sophia en Georg:
1 Elisabeth Amalia van Hessen-Darmstadt, geboren op dinsdag 20 maart 1635 in Gießen. Volgt 1148.
1148 Elisabeth Amalia van Hessen-Darmstadt is geboren op dinsdag 20 maart 1635 in Gießen, dochter van Georg II van Hessen-Darmstadt en Sophia Eleonora Van Saksen (zie 1147). Elisabeth is overleden op zondag 4 augustus 1709 in Neuburg an der Donau, 74 jaar oud.
Elisabeth trouwde, 18 jaar oud, op woensdag 3 september 1653 in Langenschwalbach met Filips Willem van de Palts, 37 jaar oud. Zie 229 voor persoonsgegevens van Filips.
Titel:
| prinses van Hessen-Darmstadt en keurvorstin van de Palts |
Kinderen van Elisabeth en Filips: zie 229.
1149 Maria Elisabeth Van Saksen is geboren op dinsdag 23 november 1610 in Dresden, dochter van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Maria is overleden op dinsdag 24 oktober 1684 in Dresden, 73 jaar oud. Maria trouwde met Frederik III van Sleeswijk-Holstein-Gottorp. Frederik is geboren op maandag 22 december 1597 in Gottorp. Frederik is overleden op zondag 10 augustus 1659 in Tonning, 61 jaar oud.
Notitie bij Frederik: Frederik had ambitieuze plannen voor de ontwikkeling van de zeehandel en hij stichtte in 1621 de stad Friedrichstadt. Frederik zocht een reisweg naar Rusland en Perzië die niet om Afrika heen diende te gaan, en daartoe stuurde hij een aantal afgezanten naar Moskou. Zijn idee was dat deze stad een rol kon gaan spelen in de handel tussen Spanje en zijn koloniën enerzijds en Rusland anderzijds. Daarbij was zijn idee dat een dergelijk project de meeste kans van slagen zou hebben als hij kansen zou bieden aan Nederlanders die in eigen land tweederangsburgers waren, maar wel thuis waren in de internationale handel van die tijd. Hij had daarbij met name het oog op de Remonstranten, die hij met een belofte voor godsdienstvrijheid en Nederlands als bestuurstaal naar zijn project probeerde te lokken. In dezelfde periode begon de Deense koning, Christian IV, een oom van Frederik, een vergelijkbaar project in Glückstadt. Tijdens de Dertigjarige Oorlog betrachtte hij neutraliteit en zocht vooral toenadering tot Zweden. Frederik III huwde zijn dochter Hedwig Elenora uit aan Karel X van Zweden.
Frederik III was begunstiger van kunst en wetenschappen. In 1651 kocht de hertog van Sleeswijk het rariteitenkabinet van Paludanus aan, dat al sinds 1634 te koop stond aangeboden in Enkhuizen. In 1666 publiceerde Adam Olearius een catalogus van de hele verzameling van de hertog.
Frederik III was begunstiger van kunst en wetenschappen. In 1651 kocht de hertog van Sleeswijk het rariteitenkabinet van Paludanus aan, dat al sinds 1634 te koop stond aangeboden in Enkhuizen. In 1666 publiceerde Adam Olearius een catalogus van de hele verzameling van de hertog.
1150 Johan Georg II Van Saksen is geboren op maandag 10 juni 1613 in Dresden, zoon van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Johan is overleden op donderdag 22 augustus 1680 in Freiberg, 67 jaar oud.
Notitie bij Johan: Tijdens zijn bewind ging veel aandacht naar de economische wederopbouw van Saksen, dat zwaar geleden had onder de Dertigjarige Oorlog. Er werden textiel-, glas- en andere fabrieken opgericht, steenkoolmijnen geëxploiteerd, de opbrengsten van de zilvermijnen spijsden de schatkist. De Leipziger Messe bracht eveneens inkomsten mee, evenals de Boheemse bannelingen. In navolging van koning Lodewijk XIV van Frankrijk, verfraaide hij zijn residenties in barokstijl. Zeker in vergelijking met de buitenlandpolitiek van Brandenburg, was de buitenlandse invloed van Saksen bescheiden.
Johan trouwde, 24 of 25 jaar oud, in 1638 met Magdalena Sybilla van Brandenburg-Bayreuth, 25 of 26 jaar oud. Magdalena is geboren in 1612. Magdalena is overleden in 1687, 74 of 75 jaar oud. Kinderen van Johan en Magdalena:
2 Erdmute Sophia Van Saksen, geboren in 1643. Volgt 1151.
3 Johan Georg III Van Saksen, geboren op zondag 30 juni 1647 in Dresden. Volgt 1152.
1151 Erdmute Sophia Van Saksen is geboren in 1643, dochter van Johan Georg II Van Saksen (zie 1150) en Magdalena Sybilla van Brandenburg-Bayreuth. Erdmute is overleden in 1670, 26 of 27 jaar oud. Erdmute trouwde met Christiaan Ernst van Brandenburg-Bayreuth. Christiaan is geboren op woensdag 27 juli 1644 in Bayreuth. Christiaan is overleden op dinsdag 10 mei 1712 in Erlangen, 67 jaar oud.
Notitie bij Christiaan: Hij werd markgraaf van Brandenburg-Bayreuth in 1655 in opvolging van zijn grootvader. In Erlangen stichtte hij een ridderakademie, die later zou uitgroeien tot de universiteit van Erlangen. Christiaan Ernst toonde zich een trouw aanhanger van Leopold I en nam deel aan de krijgsverrichtingen tegen Frankrijk als bondgenoot van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en Lotharingen en bij het beleg van Wenen. In Brandenburg-Bayreuth bouwde hij een massaal leger op. Daarnaast bevorderde hij ook kunsten en wetenschap. Hij stichtte in 1654 het gymnasium van, Bayreuth. In Erlangen liet hij in 1686 een nieuwe stad bouwen voor de hugenoten die door Lodewijk XIV uit Frankrijk verdreven waren. Christiaan Ernst was tevens een groot liefhebber van paarden en honden. Zo bezat hij 85 honden.
1152 Johan Georg III Van Saksen is geboren op zondag 30 juni 1647 in Dresden, zoon van Johan Georg II Van Saksen (zie 1150) en Magdalena Sybilla van Brandenburg-Bayreuth. Johan is overleden op woensdag 12 september 1691 in Tübingen, 44 jaar oud.
Notitie bij Johan: Kort na zijn aantreden verkreeg hij van de standen, de toelating om een klein staand leger uit te bouwen van 12.000 man en trok ten strijde tegen de Turken in tijdens het Beleg van Wenen. Saksen had nu de gevolgen van de Dertigjarige Oorlog overwonnen en het Hof had opnieuw een Europese uitstraling en Dresden legde stilaan zijn provincaal karakter af. In de successie-oorlog om de Palts, koos hij de zijde van Lodewijk XIV en stierf daarbij aan een besmettelijke ziekte in Tübingen.
Johan trouwde, 18 of 19 jaar oud, in 1666 met Anna Sophia van Denemarken, 18 of 19 jaar oud. Anna is geboren op zondag 1 september 1647 in Flensburg. Anna is overleden op donderdag 1 juli 1717 in Slot Lichtenburg (bij Prettin), 69 jaar oud. Kinderen van Johan en Anna:
1 Johan Georg IV Van Saksen, geboren op donderdag 18 oktober 1668 in Dresden. Johan is overleden op dinsdag 27 april 1694 in Dresden, 25 jaar oud.
Notitie bij Johan: Hij volgde zijn vader op in 1691, maar stierf al in 1694 aan de pokken, besmet door zijn geliefde Sybille van Neitschütz. Na de besmetting werd nog een proces wegens hekserij gevoerd tegen de familie Neitschütz - zonder resultaat. Zijn broer Frederik August zou hem opvolgen.
2 August II de Sterke van Polen, geboren op maandag 12 mei 1670 in Dresden. Volgt 1153.
1153 August II de Sterke van Polen is geboren op maandag 12 mei 1670 in Dresden, zoon van Johan Georg III Van Saksen (zie 1152) en Anna Sophia van Denemarken. August is overleden op zondag 1 februari 1733 in Warschau, 62 jaar oud.
August:
Notitie bij August: August werd de Sterke genoemd door zijn fysieke kracht, maar ook vanwege het aantal kinderen. Soms wordt gesteld dat hij 354 kinderen had verwekt, bij diverse maîtresses. Hij erkende er evenwel acht.
Leven
In 1694, na de dood van zijn oudere broer Johan George IV, werd August keurvorst van Saksen. Na de dood van de Poolse koning Jan III Sobieski, bekeerde August zich tot het katholieke geloof, zodat hij kon worden gekozen tot koning van Polen. Dit gebeurde op 1 september 1697 met steun van Rusland en Oostenrijk. Financiële steun kwam van de succesvolle joodse bankier Berend Lehmann, die van Halberstadt naar Dresden verhuisde.
Als een ambitieuze heerser hoopte August dat hij de Poolse troon voor zijn erfgenamen veilig kon stellen. Toch werd hij al snel afgeleid van deze zaak door de kans van territoriale veroveringen. Hij vormde een alliantie met Frederik IV van Denemarken en Peter I van Rusland om de jonge koning Karel XII van Zweden van zijn bezittingen te beroven. Polen zou Zweeds Lijfland toebedeeld krijgen. Karel bleek echter een geduchte militaire bevelhebber, en al snel werden de Denen uit de oorlog gedwongen, en ook de Russen werden bij Narva teruggedrongen. Zo kon Karel zich helemaal richten op zijn strijd met August. Deze beslissing zou rampzalig blijken voor zowel Zweden als Polen. Karel versloeg August op 17 juni 1701 bij Riga, en hij dwong het gezamenlijke Saksisch-Poolse leger terug uit Lijfland. Daarna stootte Karel op naar Polen. Hij veroverde Warschau op 14 mei 1702, waarbij hij het Saksisch-Poolse leger weer versloeg. Ook veroverde Karel Krakau.
Tegen deze tijd wilde August vrede met Karel, maar Karel had andere plannen. Hij wilde zich verzekeren van niet nog zo’n oorlog door een andere kandidaat op de Poolse troon te zetten. Karel installeerde Stanislaus Leszczynski in 1704, en Karel viel Saksen binnen in 1706, waarmee hij August dwong om de Poolse troon los te laten, wat vastgelegd werd in het verdrag van Altranstädt.
In de tussentijd had tsaar Peter de Grote zijn leger gereorganiseerd, en hij bezorgde de Zweden een vernietigende nederlaag in de Slag bij Poltava. Dit betekende het einde van het Zweedse imperium, en de opkomst van het Russische Tsarenrijk. Het zwakkere Polen werd hierna gezien als een soort bufferstaat van Rusland. August keerde terug op de Poolse troon in 1709, onder toezicht van Rusland. Weer probeerde August zijn troon veilig te stellen voor zijn nageslacht, maar kreeg dit keer te maken met de tegenstand van de Poolse adel.
De resterende regeerperiode van August werd vooral gecontroleerd door Rusland. Hij probeerde zijn rijk nog wat sterker te maken, vooral intern, waarvan hij weinig waarmaakte. Meer succesvol was August als beschermheer van de kunst. Hij was een liefhebber van toneel en ballet.
August de Sterke en de kunst
Omdat de bodem van zijn schatkist in zicht was, liet de prachtlievende August in 1701 de apothekersleerling Böttger opsluiten, die verkondigde dat hij goud kon maken. Ook zette hij de geoloog Ehrenfried Walther von Tschirnhaus in om te proberen innoverende industrie op te zetten en in Europa Chinees porselein na te maken. Toen de beide mannen in 1708 werden gedwongen om samen te werken, gelukte het iets te maken dat op porselein leek, het zogenaamde rode of bruine Böttgersteengoed.
Von Tschirnhaus had in Leiden gestudeerd, en was een specialist op het gebied van hoge temperaturen en lenzen. Hij correspondeerde met Spinoza en was in Delft geweest om het bakproces te bestuderen. Na zijn dood kwam Böttger evenwel met het eerste Europese porselein op de proppen en werd de eerste directeur van de Meissense porseleinfabriek. Onder zijn leiding was de productie moeizaam en beperkt, omdat hij meer een uitvinder was dan een bedrijfsleider.
August was de beschermheer en belangrijkste afnemer van de Meissense porseleinmanufactuur, opgericht in 1710. August, die zich spiegelde aan Lodewijk XIV en concurreerde met de hoven van Wenen en München had een verzameling van 35.000 stuks Chinees en Japans porselein opgesteld in het Holländische Palast, dat hij had aangekocht in 1717. Bekend is het verhaal dat August de Sterke in dat jaar een heel regiment soldaten - dat hij wilde afdanken na de Grote Noordse Oorlog - ruilde tegen 117 vazen, kommen en schalen. De soldatenkoning Frederik Willem I van Pruisen had een interessante collectie porselein in de kastelen in Oranienburg en Charlottenburg.
Dresden werd in de 18e eeuw het Florence aan de Elbe genoemd. Permoser ontwierp de Zwinger, Pöppelmann de Augustusbrug over de Elbe. In 1726 werd een begin gemaakt met de bouw van de Frauenkirche. De stad was een centrum voor Italiaanse, Franse en Duitse muziek, een Parnassus voor schilders en musici. Vivaldi probeerde er een betrekking te verkrijgen en Händel reisde in 1719 naar Dresden om vier zangers te contracteren. Hij speelde voor de keurvorst en de kroonprins, maar kreeg pas een jaar later betaald. De opera in Dresden sloot tijdelijk haar deuren vanwege het vertrek van de castraat Senesino naar London.
Voor de Säksische Staatskapelle waren vele beroemde componisten actief: Johann David Heinichen, kapelmeester, Jan Dismas Zelenka, Francesco Maria Veracini, Antonio Lotti, Johann Georg Pisendel, Nicola Porpora, Johann Joachim Quantz, Johann Adolf Hasse en de gebroeders Johann Georg en Carl Heinrich Graun. Een mensenleven is niet genoeg om alles wat voor de keurvorst is geschreven te bekijken, te ordenen en tot gehoor te brengen.
August legde een grote verzameling aan van Leidse fijnschilders: in 1699 kocht hij zes schilderijen van Frans van Mieris de Oudere. Tussen 1708 en 1711 kocht hij 16 werken van o.a. Gerrit Dou, waaronder enkele zeldzame nachtstukken, Gabriel Metsu en Caspar Netscher. In 1710 schonk zijn minister August von Wackerbarth hem - na veel pressie - 80 schilderijen, waaronder enkele topwerken van Leidse schilders; sommige waren aangeleverd door Willem van Mieris en een nazaat van Pieter de la Court. Tussen 1722 en 1728 kocht August 26 werken van Philips Wouwerman. Tientallen schilderijen werden voorzien van een uniforme sierlijst en hingen in de privévertrekken.
In 1733 stierf koning August. In de rouwperiode van 3,5 maand mocht geen muziek worden uitgevoerd. Enkele delen uit de Hohe Messe van J.S. Bach zijn toen ontstaan. Hoewel August er aanvankelijk niet in slaagde om de Poolse troon in zijn familie te houden, besteeg zijn zoon Frederik August hem als keurvorst van Saksen en na drie jaar oorlog ook als koning van Polen.
Maîtresses:
1694-1696 gravin Aurora von Königsmarck
1696-1699 gravin Johanna Theresia von Lamberg
1698-1704 Katharina von Altenbockum, later prinses van Teschen
1701-1706 Fatima, Turkse vrouw, later bekend als Maria Anna von Spiegel
1704-1713 Constantia von Cosel, gravin van Cosel
1706-1707 Henriette Rénard
1708 Angélique Duparc, Frans danseres en actrice
1713-1719 Maria Magdalena von Bielinski, door haar eerste huwelijk gravin van Dönhoff en door het tweede- prinses Lubomirska
1720-1721 Erdmuthe Sophie von Dieskau
1721-1722 Barones Henriette von Osterhausen, door haar huwelijk; Van Stanislawski
Door August II erkende kinderen:
met Aurora von Königsmarck:
Maurits van Saksen (1696-1750), graaf van Saksen
met Katharina von Altenbockum:
Johann Georg van Saksen (1704-1774)
met de Turkse Fatima (later Maria Anna von Spiegel):
Frederick Augustus Rutowsky (1702-1764), graaf Rutowsky
Maria Anna Katharina Rutowska (1706-1746), gravin Rutowska
met Anna Constantia von Brockdorff:
Augusta Anna Constantia (1708-1728), gravin van Cosel
Fredericka Alexandrine (1709-1784), gravin van Cosel
Frederick Augustus (1712-1770), graaf van Cosel
met Henriette Renárd:
Anna Orzelska (1707-1769), gravin Orzelska
Leven
In 1694, na de dood van zijn oudere broer Johan George IV, werd August keurvorst van Saksen. Na de dood van de Poolse koning Jan III Sobieski, bekeerde August zich tot het katholieke geloof, zodat hij kon worden gekozen tot koning van Polen. Dit gebeurde op 1 september 1697 met steun van Rusland en Oostenrijk. Financiële steun kwam van de succesvolle joodse bankier Berend Lehmann, die van Halberstadt naar Dresden verhuisde.
Als een ambitieuze heerser hoopte August dat hij de Poolse troon voor zijn erfgenamen veilig kon stellen. Toch werd hij al snel afgeleid van deze zaak door de kans van territoriale veroveringen. Hij vormde een alliantie met Frederik IV van Denemarken en Peter I van Rusland om de jonge koning Karel XII van Zweden van zijn bezittingen te beroven. Polen zou Zweeds Lijfland toebedeeld krijgen. Karel bleek echter een geduchte militaire bevelhebber, en al snel werden de Denen uit de oorlog gedwongen, en ook de Russen werden bij Narva teruggedrongen. Zo kon Karel zich helemaal richten op zijn strijd met August. Deze beslissing zou rampzalig blijken voor zowel Zweden als Polen. Karel versloeg August op 17 juni 1701 bij Riga, en hij dwong het gezamenlijke Saksisch-Poolse leger terug uit Lijfland. Daarna stootte Karel op naar Polen. Hij veroverde Warschau op 14 mei 1702, waarbij hij het Saksisch-Poolse leger weer versloeg. Ook veroverde Karel Krakau.
Tegen deze tijd wilde August vrede met Karel, maar Karel had andere plannen. Hij wilde zich verzekeren van niet nog zo’n oorlog door een andere kandidaat op de Poolse troon te zetten. Karel installeerde Stanislaus Leszczynski in 1704, en Karel viel Saksen binnen in 1706, waarmee hij August dwong om de Poolse troon los te laten, wat vastgelegd werd in het verdrag van Altranstädt.
In de tussentijd had tsaar Peter de Grote zijn leger gereorganiseerd, en hij bezorgde de Zweden een vernietigende nederlaag in de Slag bij Poltava. Dit betekende het einde van het Zweedse imperium, en de opkomst van het Russische Tsarenrijk. Het zwakkere Polen werd hierna gezien als een soort bufferstaat van Rusland. August keerde terug op de Poolse troon in 1709, onder toezicht van Rusland. Weer probeerde August zijn troon veilig te stellen voor zijn nageslacht, maar kreeg dit keer te maken met de tegenstand van de Poolse adel.
De resterende regeerperiode van August werd vooral gecontroleerd door Rusland. Hij probeerde zijn rijk nog wat sterker te maken, vooral intern, waarvan hij weinig waarmaakte. Meer succesvol was August als beschermheer van de kunst. Hij was een liefhebber van toneel en ballet.
August de Sterke en de kunst
Omdat de bodem van zijn schatkist in zicht was, liet de prachtlievende August in 1701 de apothekersleerling Böttger opsluiten, die verkondigde dat hij goud kon maken. Ook zette hij de geoloog Ehrenfried Walther von Tschirnhaus in om te proberen innoverende industrie op te zetten en in Europa Chinees porselein na te maken. Toen de beide mannen in 1708 werden gedwongen om samen te werken, gelukte het iets te maken dat op porselein leek, het zogenaamde rode of bruine Böttgersteengoed.
Von Tschirnhaus had in Leiden gestudeerd, en was een specialist op het gebied van hoge temperaturen en lenzen. Hij correspondeerde met Spinoza en was in Delft geweest om het bakproces te bestuderen. Na zijn dood kwam Böttger evenwel met het eerste Europese porselein op de proppen en werd de eerste directeur van de Meissense porseleinfabriek. Onder zijn leiding was de productie moeizaam en beperkt, omdat hij meer een uitvinder was dan een bedrijfsleider.
August was de beschermheer en belangrijkste afnemer van de Meissense porseleinmanufactuur, opgericht in 1710. August, die zich spiegelde aan Lodewijk XIV en concurreerde met de hoven van Wenen en München had een verzameling van 35.000 stuks Chinees en Japans porselein opgesteld in het Holländische Palast, dat hij had aangekocht in 1717. Bekend is het verhaal dat August de Sterke in dat jaar een heel regiment soldaten - dat hij wilde afdanken na de Grote Noordse Oorlog - ruilde tegen 117 vazen, kommen en schalen. De soldatenkoning Frederik Willem I van Pruisen had een interessante collectie porselein in de kastelen in Oranienburg en Charlottenburg.
Dresden werd in de 18e eeuw het Florence aan de Elbe genoemd. Permoser ontwierp de Zwinger, Pöppelmann de Augustusbrug over de Elbe. In 1726 werd een begin gemaakt met de bouw van de Frauenkirche. De stad was een centrum voor Italiaanse, Franse en Duitse muziek, een Parnassus voor schilders en musici. Vivaldi probeerde er een betrekking te verkrijgen en Händel reisde in 1719 naar Dresden om vier zangers te contracteren. Hij speelde voor de keurvorst en de kroonprins, maar kreeg pas een jaar later betaald. De opera in Dresden sloot tijdelijk haar deuren vanwege het vertrek van de castraat Senesino naar London.
Voor de Säksische Staatskapelle waren vele beroemde componisten actief: Johann David Heinichen, kapelmeester, Jan Dismas Zelenka, Francesco Maria Veracini, Antonio Lotti, Johann Georg Pisendel, Nicola Porpora, Johann Joachim Quantz, Johann Adolf Hasse en de gebroeders Johann Georg en Carl Heinrich Graun. Een mensenleven is niet genoeg om alles wat voor de keurvorst is geschreven te bekijken, te ordenen en tot gehoor te brengen.
August legde een grote verzameling aan van Leidse fijnschilders: in 1699 kocht hij zes schilderijen van Frans van Mieris de Oudere. Tussen 1708 en 1711 kocht hij 16 werken van o.a. Gerrit Dou, waaronder enkele zeldzame nachtstukken, Gabriel Metsu en Caspar Netscher. In 1710 schonk zijn minister August von Wackerbarth hem - na veel pressie - 80 schilderijen, waaronder enkele topwerken van Leidse schilders; sommige waren aangeleverd door Willem van Mieris en een nazaat van Pieter de la Court. Tussen 1722 en 1728 kocht August 26 werken van Philips Wouwerman. Tientallen schilderijen werden voorzien van een uniforme sierlijst en hingen in de privévertrekken.
In 1733 stierf koning August. In de rouwperiode van 3,5 maand mocht geen muziek worden uitgevoerd. Enkele delen uit de Hohe Messe van J.S. Bach zijn toen ontstaan. Hoewel August er aanvankelijk niet in slaagde om de Poolse troon in zijn familie te houden, besteeg zijn zoon Frederik August hem als keurvorst van Saksen en na drie jaar oorlog ook als koning van Polen.
Maîtresses:
1694-1696 gravin Aurora von Königsmarck
1696-1699 gravin Johanna Theresia von Lamberg
1698-1704 Katharina von Altenbockum, later prinses van Teschen
1701-1706 Fatima, Turkse vrouw, later bekend als Maria Anna von Spiegel
1704-1713 Constantia von Cosel, gravin van Cosel
1706-1707 Henriette Rénard
1708 Angélique Duparc, Frans danseres en actrice
1713-1719 Maria Magdalena von Bielinski, door haar eerste huwelijk gravin van Dönhoff en door het tweede- prinses Lubomirska
1720-1721 Erdmuthe Sophie von Dieskau
1721-1722 Barones Henriette von Osterhausen, door haar huwelijk; Van Stanislawski
Door August II erkende kinderen:
met Aurora von Königsmarck:
Maurits van Saksen (1696-1750), graaf van Saksen
met Katharina von Altenbockum:
Johann Georg van Saksen (1704-1774)
met de Turkse Fatima (later Maria Anna von Spiegel):
Frederick Augustus Rutowsky (1702-1764), graaf Rutowsky
Maria Anna Katharina Rutowska (1706-1746), gravin Rutowska
met Anna Constantia von Brockdorff:
Augusta Anna Constantia (1708-1728), gravin van Cosel
Fredericka Alexandrine (1709-1784), gravin van Cosel
Frederick Augustus (1712-1770), graaf van Cosel
met Henriette Renárd:
Anna Orzelska (1707-1769), gravin Orzelska
Heerlijkheid:
| keurvorst van Saksen (waar hij Frederik August I genoemd werd) van 1694 tot 1733 en koning van Polen en grootvorst van Litouwen van 1697 tot 1704 en van 1709 tot 1733 |
(1) trouwde, 22 jaar oud, op zaterdag 10 januari 1693 met Christiane Eberhardine von Brandenburg-Bayreuth, 21 jaar oud. Christiane is geboren op zaterdag 19 december 1671 in Bayreuth. Christiane is overleden op vrijdag 5 september 1727 in Pretzsch, 55 jaar oud.
Notitie bij Christiane: Om koning van Polen te kunnen worden, bekeerde Frederik August I zich tot het katholicisme. Christiane Eberhardine weigerde echter het lutheraanse geloof los te laten en ging niet met haar man mee naar Dresden. In plaats daarvan verbleef ze in een soort vrijwillige ballingschap in Pretzsch aan de Elbe, hoewel ze voor officiële gelegenheden nog wel naar Dresden kwam.
Christiane Eberhardine en Frederik August hadden één zoon; August, bijgenaamd de Sakser of de Dikke.
Haar weigering zich te laten bekeren tot het katholieke geloof, leverde haar in Saksen grote populariteit op. Na haar dood werd in Leipzig een rouwbijeenkomst georganiseerd. Voor deze gelegenheid werd door Johann Sebastian Bach (muziek) en Johann Christoph Gottsched (tekst) de cantate Laß Fürstin, laß noch einen Strahl geschreven.
Christiane Eberhardine en Frederik August hadden één zoon; August, bijgenaamd de Sakser of de Dikke.
Haar weigering zich te laten bekeren tot het katholieke geloof, leverde haar in Saksen grote populariteit op. Na haar dood werd in Leipzig een rouwbijeenkomst georganiseerd. Voor deze gelegenheid werd door Johann Sebastian Bach (muziek) en Johann Christoph Gottsched (tekst) de cantate Laß Fürstin, laß noch einen Strahl geschreven.
(2) begon een relatie, minstens 26 jaar oud, na 1696 met Aurora von Königsmarck. Aurora is overleden.
Kind van August en Christiane: Kind van August en Aurora:
1 August III de Sakser of de Dikke van Polen, geboren op woensdag 17 oktober 1696 in Dresden. Volgt 1154.
2 Maurits Van Saksen, geboren op zondag 28 oktober 1696 in Goslar. Maurits is overleden op vrijdag 30 oktober 1750 in Chambord, 54 jaar oud.
Notitie bij Maurits: was een Saksisch veldheer in Franse dienst.
Maurits van Saksen was maarschalk van Frankrijk en gedurende een korte tijd hertog van Koerland. Hij werd geboren in Goslar in Nedersaksen als onwettig kind van de Poolse koning August II en zijn maîtresse gravin Maria Aurora van Königsmarck.
Maurits van Saksen was maarschalk van Frankrijk en gedurende een korte tijd hertog van Koerland. Hij werd geboren in Goslar in Nedersaksen als onwettig kind van de Poolse koning August II en zijn maîtresse gravin Maria Aurora van Königsmarck.
1154 August III de Sakser of de Dikke van Polen is geboren op woensdag 17 oktober 1696 in Dresden, zoon van August II de Sterke van Polen (zie 1153) en Christiane Eberhardine von Brandenburg-Bayreuth. August is overleden op woensdag 5 oktober 1763 in Dresden, 66 jaar oud.
August trouwde met Maria Josepha van Oostenrijk. Zie 191 voor persoonsgegevens van Maria.
Notitie bij August: Leven
Frederik August was zeer geïnteresseerd in muziek, vooral in opera, maar ook in schilderkunst. Hij reisde in 1717 naar Venetië en haalde Antonio Lotti naar Dresden. Frederik August trouwde op 20 augustus 1719 met Maria Josepha van Oostenrijk, dochter van keizer Jozef I. Het huwelijk met een Habsburgse was al lang geregeld en bood misschien perspectieven op een keizerlijke troon. (Dat vooruitzicht veranderde toen Maria Theresia werd geboren). Maria Josepha werd op een Venetiaanse gondel aan de Elbe binnengehaald. De feestelijkheden duurden tot in september voort. Er werden meerdere opera’s opgevoerd; er waren bals en jachtpartijen.
De gasten bij het banket in de Turks aangeklede tenten moesten alla Turca verschijnen. Er waren 315 even grote, jonge infanteristen uitgezocht, die een Turkse snor moesten laten groeien, zodat ze eruit zagen als Janitsaren. Bij de première van de opera Teofane, gecomponeerd door Antonio Lotti, waren ook Georg Friedrich Händel en Georg Philipp Telemann aanwezig. In Teofane gaat het om een Byzantijnse prinses, die in alleen in een vreemd land terecht komt als zij aan Otto II wordt uitgehuwelijkt.
De kosten voor de bouw van een speciale opera aan de Zwinger en van veeleisende zangers liep zo uit de hand, dat August de Sterke alle Italiaanse zangers in het jaar daarop ontsloeg. De castraat Senesino reisde in 1720 naar Londen om voor Georg Friedrich Händel te zingen. Johann Adolf Hasse probeerde in 1731 een vaste aanstelling te verkrijgen door Cleofide op het podium te brengen. In de opera zong zijn vrouw Faustina Bordoni de hoofdrol, die haar succesnummers uit Napels naar voren bracht. Voor het eerst trokken Saksische musici naar Sint-Petersburg.
Na de dood van August II in 1733 schoof Frankrijk ex-koning Stanislaus Leszczynski (schoonvader van Lodewijk XV) naar voren als nieuwe koning. August III werd daarentegen gesteund door Rusland. Dit resulteerde in de Poolse Successieoorlog, die uiteindelijk in het voordeel van August III werd beslist.
Frederik August werd op 17 januari 1734 gekroond, maar pas in 1736 in heel Polen erkend. Het parlement was door interne strijd inactief en Frederik August liet de staatszaken aan de toch al overheersende Russen over. Ernst Johann Biron werd met zijn toestemming hertog van Koerland. Er vond een bescheiden economische opleving plaats. In Meissen werd steeds fraaier porselein geproduceerd. In Leipzig floreerde de boekdrukkunst. Johann Sebastian Bach droeg diverse cantates op aan de keurvorst op of aan zijn vrouw: BWV 206, 213 en 214. De Venetiaanse schilder Canaletto maakte tientallen Veduti, te vergelijken met ansichtkaarten van het Florence aan de Elbe.
In 1736 stichtte August III een ridderorde; de Militaire Orde van Sint-Hendrik.
Graaf Heinrich von Brühl regeerde het land van 1738 tot 1756 (en sinds 1746 als premier) vrijwel alleen. Hij was een succesvol diplomaat en versterkte het bestuur. Ondanks nietsontziende financiële maatregelen stortte Saksen in een financiële crisis. Het toch al kleine leger moest als gevolg de bewapening verminderen. Frederik August keerde zich in de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) tegen Maria Theresia, maar na 1742 ging hij, vanwege de groeiende macht van de Pruisische Hohenzollerns, over naar de kant van de Habsburgers.
In de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) werd het Saksische leger onder graaf August Friedrich von Rutowski (Augusts onechte halfbroer) verslagen door Frederik de Grote van Pruisen. August en zijn hofhouding verhuisden naar Warschau en zouden daar tot het eind van de oorlog blijven. Saksen, dat nu provisorisch door de Pruisen en enige ministers werd bestuurd, veranderde in een slagveld en Dresden werd bij een bombardement in 1760 zwaar verwoest.
Toen de oorlog in 1763 met de Vrede van Hubertusburg aan zijn eind kwam was het vroeger welgestelde Saksen volledig geruïneerd en had sterk aan invloed ingeboet. Het land zou in de toekomst geen enkele zeggenschap meer hebben over de verstrekking van de Poolse kroon.
Frederik August stierf op 5 oktober 1763 te Dresden. Hij werd in Saksen opgevolgd door zijn oudste zoon Frederik Christiaan. In Polen werd Stanislaus II August tot nieuwe koning gekozen.
Frederik August was zeer geïnteresseerd in muziek, vooral in opera, maar ook in schilderkunst. Hij reisde in 1717 naar Venetië en haalde Antonio Lotti naar Dresden. Frederik August trouwde op 20 augustus 1719 met Maria Josepha van Oostenrijk, dochter van keizer Jozef I. Het huwelijk met een Habsburgse was al lang geregeld en bood misschien perspectieven op een keizerlijke troon. (Dat vooruitzicht veranderde toen Maria Theresia werd geboren). Maria Josepha werd op een Venetiaanse gondel aan de Elbe binnengehaald. De feestelijkheden duurden tot in september voort. Er werden meerdere opera’s opgevoerd; er waren bals en jachtpartijen.
De gasten bij het banket in de Turks aangeklede tenten moesten alla Turca verschijnen. Er waren 315 even grote, jonge infanteristen uitgezocht, die een Turkse snor moesten laten groeien, zodat ze eruit zagen als Janitsaren. Bij de première van de opera Teofane, gecomponeerd door Antonio Lotti, waren ook Georg Friedrich Händel en Georg Philipp Telemann aanwezig. In Teofane gaat het om een Byzantijnse prinses, die in alleen in een vreemd land terecht komt als zij aan Otto II wordt uitgehuwelijkt.
De kosten voor de bouw van een speciale opera aan de Zwinger en van veeleisende zangers liep zo uit de hand, dat August de Sterke alle Italiaanse zangers in het jaar daarop ontsloeg. De castraat Senesino reisde in 1720 naar Londen om voor Georg Friedrich Händel te zingen. Johann Adolf Hasse probeerde in 1731 een vaste aanstelling te verkrijgen door Cleofide op het podium te brengen. In de opera zong zijn vrouw Faustina Bordoni de hoofdrol, die haar succesnummers uit Napels naar voren bracht. Voor het eerst trokken Saksische musici naar Sint-Petersburg.
Na de dood van August II in 1733 schoof Frankrijk ex-koning Stanislaus Leszczynski (schoonvader van Lodewijk XV) naar voren als nieuwe koning. August III werd daarentegen gesteund door Rusland. Dit resulteerde in de Poolse Successieoorlog, die uiteindelijk in het voordeel van August III werd beslist.
Frederik August werd op 17 januari 1734 gekroond, maar pas in 1736 in heel Polen erkend. Het parlement was door interne strijd inactief en Frederik August liet de staatszaken aan de toch al overheersende Russen over. Ernst Johann Biron werd met zijn toestemming hertog van Koerland. Er vond een bescheiden economische opleving plaats. In Meissen werd steeds fraaier porselein geproduceerd. In Leipzig floreerde de boekdrukkunst. Johann Sebastian Bach droeg diverse cantates op aan de keurvorst op of aan zijn vrouw: BWV 206, 213 en 214. De Venetiaanse schilder Canaletto maakte tientallen Veduti, te vergelijken met ansichtkaarten van het Florence aan de Elbe.
In 1736 stichtte August III een ridderorde; de Militaire Orde van Sint-Hendrik.
Graaf Heinrich von Brühl regeerde het land van 1738 tot 1756 (en sinds 1746 als premier) vrijwel alleen. Hij was een succesvol diplomaat en versterkte het bestuur. Ondanks nietsontziende financiële maatregelen stortte Saksen in een financiële crisis. Het toch al kleine leger moest als gevolg de bewapening verminderen. Frederik August keerde zich in de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) tegen Maria Theresia, maar na 1742 ging hij, vanwege de groeiende macht van de Pruisische Hohenzollerns, over naar de kant van de Habsburgers.
In de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) werd het Saksische leger onder graaf August Friedrich von Rutowski (Augusts onechte halfbroer) verslagen door Frederik de Grote van Pruisen. August en zijn hofhouding verhuisden naar Warschau en zouden daar tot het eind van de oorlog blijven. Saksen, dat nu provisorisch door de Pruisen en enige ministers werd bestuurd, veranderde in een slagveld en Dresden werd bij een bombardement in 1760 zwaar verwoest.
Toen de oorlog in 1763 met de Vrede van Hubertusburg aan zijn eind kwam was het vroeger welgestelde Saksen volledig geruïneerd en had sterk aan invloed ingeboet. Het land zou in de toekomst geen enkele zeggenschap meer hebben over de verstrekking van de Poolse kroon.
Frederik August stierf op 5 oktober 1763 te Dresden. Hij werd in Saksen opgevolgd door zijn oudste zoon Frederik Christiaan. In Polen werd Stanislaus II August tot nieuwe koning gekozen.
Heerlijkheid:
| koning van Polen en als Frederik August II keurvorst van Saksen |
Kinderen van August en Maria: zie 191.
1155 August van Saksen-Weißenfels is geboren op woensdag 13 augustus 1614 in Dresden, zoon van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. August is overleden op dinsdag 4 juni 1680 in Halle, 65 jaar oud.
Notitie bij August: Zoals door zijn vader testamentair vastgelegd verkreeg August na de dood van zijn vader, het voor hem gecreëerde hertogdom Saksen-Weißenfels. In 1628, op dertienjarige leeftijd, werd hij door het kapittel van Maagdenburg verkozen tot aartsbisschop om administrator Christiaan Willem van Brandenburg te vervangen. In dezelfde periode heroverde Leopold Willem van Oostenrijk tijdelijk Maagdenburg en probeerde hij het opnieuw tot het katholicisme te brengen. August werd pas definitief evangelisch prins-bisschop in 1638, na de Vrede van Praag en het ontslag van zijn inmiddels afgezette voorganger. Als hertog van Saksen-Weißenfels, breidde hij in 1657 zijn gebied uit met het graafschap Barby en het gebied rond Querfurt. Onder zijn bestuur kende Halle een grote bloei. Aan zijn hof, werkten onder meer David Elias Heidenreich, de kapelmeesters Philipp Stolle, David Pohle und Johann Philipp Krieger, de organist Christian Ritter en de schrijver Johann Beer.
In 1647 huwde August met Anna Maria, een dochter van hertog Adolf Frederik I van Mecklenburg-Schwerin, en werd vader van:
Magdalena Sybilla (1648-1681), gehuwd met Frederik I van Saksen-Gotha
Johan Adolf (1649-1697),
August (1650-1674), domproost in Maagdenburg, gehwud met Charlotte, dochter van landgraaf Frederik van Hessen-Eschwege-Wanfried
Christiaan (1652-1689), generaal-veldmaarschalk van het leger van Keursaksen
Anna Maria (1653-1671)
Sophia (1654-1724), gehwud met vorst Karel Willem van Anhalt-Zerbst
Catharina (1655-1663)
Christina (1656-1698), gehuwd met August Frederik van Sleeswijk-Holstein-Gottorp, prins-bisschop van Lübeck (1646-1705)
Hendrik (1657-1728), gehuwd met Elisabeth Albertina, dochter van vorst Johan George II van Anhalt-Dessau
Albrecht (1659-1692), gehuwd met Christina Theresia, dochter van graaf Ferdinand Karel van Löwenstein-Wertheim-Rochefort
Elisabeth (1660-1663)
Dorothea (1662-1663)
August trouwde, 32 of 33 jaar oud, in 1647 met Anna Maria Mecklenburg-Schwerin. Anna is overleden. In 1647 huwde August met Anna Maria, een dochter van hertog Adolf Frederik I van Mecklenburg-Schwerin, en werd vader van:
Magdalena Sybilla (1648-1681), gehuwd met Frederik I van Saksen-Gotha
Johan Adolf (1649-1697),
August (1650-1674), domproost in Maagdenburg, gehwud met Charlotte, dochter van landgraaf Frederik van Hessen-Eschwege-Wanfried
Christiaan (1652-1689), generaal-veldmaarschalk van het leger van Keursaksen
Anna Maria (1653-1671)
Sophia (1654-1724), gehwud met vorst Karel Willem van Anhalt-Zerbst
Catharina (1655-1663)
Christina (1656-1698), gehuwd met August Frederik van Sleeswijk-Holstein-Gottorp, prins-bisschop van Lübeck (1646-1705)
Hendrik (1657-1728), gehuwd met Elisabeth Albertina, dochter van vorst Johan George II van Anhalt-Dessau
Albrecht (1659-1692), gehuwd met Christina Theresia, dochter van graaf Ferdinand Karel van Löwenstein-Wertheim-Rochefort
Elisabeth (1660-1663)
Dorothea (1662-1663)
Kinderen van August en Anna:
1 Magdalena Sybilla van Saksen-Weißenfels, geboren in 1648. Volgt 1156.
2 Johan Adolf I van Saksen-Weißenfels, geboren op dinsdag 2 november 1649 in Halle (Saale). Volgt 1157.
1156 Magdalena Sybilla van Saksen-Weißenfels is geboren in 1648, dochter van August van Saksen-Weißenfels (zie 1155) en Anna Maria Mecklenburg-Schwerin. Magdalena is overleden in 1681, 32 of 33 jaar oud. Magdalena trouwde, 20 of 21 jaar oud, in 1669 met Frederik I van Saksen-Gotha, 22 of 23 jaar oud. Zie 264 voor persoonsgegevens van Frederik.
1157 Johan Adolf I van Saksen-Weißenfels is geboren op dinsdag 2 november 1649 in Halle (Saale), zoon van August van Saksen-Weißenfels (zie 1155) en Anna Maria Mecklenburg-Schwerin. Johan is overleden op vrijdag 24 mei 1697 in Weissenfels, 47 jaar oud. Johan trouwde met Joanna Magdalena van Saksen-Altenburg. Zie 680 voor persoonsgegevens van Joanna.
Kind van Johan en Joanna: zie 680.
1158 Christiaan I van Saksen-Merseburg is geboren in 1615, zoon van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Christiaan is overleden in 1691, 75 of 76 jaar oud.
Notitie bij Christiaan: In het testament van zijn vader van 1652 was bepaald dat Christiaan Saksen-Merseburg zou toebedeeld krijgen. Christiaan werd hiermee de eerste hertog van Saksen-Merseburg, na het overlijden van zijn vader.
Christiaan trouwde met Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Christiana is geboren in 1634. Christiana is overleden in 1701, 66 of 67 jaar oud. Kinderen van Christiaan en Christiana:
1 Magdalena Sophia van Saksen-Merseburg, geboren in 1651. Magdalena is overleden in 1675, 23 of 24 jaar oud.
3 Christiaan II van Saksen-Merseburg, geboren in 1653. Volgt 1159.
4 August van Saksen-Merseburg, geboren in 1655. Volgt 1162.
5 Filips van Saksen-Lauenburg, geboren in 1657. Volgt 1163.
6 Christiana van Saksen-Merseburg, geboren in 1659. Volgt 1164.
7 Sophie Hedwig van Saksen-Merseburg, geboren in 1660. Volgt 1165.
8 Hendrik van Saksen-Spremberg, geboren in 1661 in Merseburg. Volgt 1166.
10 Sybilla Maria van Saksen-Merseburg, geboren in 1667. Volgt 1167.
1159 Christiaan II van Saksen-Merseburg is geboren in 1653, zoon van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Christiaan is overleden in 1694, 40 of 41 jaar oud.
Notitie bij Christiaan: In 1691 volgde hij zijn vader op als hertog van Saksen-Merseburg, maar na drie jaar overleed hij al. Hij werd opgevolgd door de minderjarige Maurits Willem, het enige van zijn 7 kinderen, dat volwassen werd.
Christiaan trouwde met Erdmuth Dorothea van Saksen-Zeits. Erdmuth is geboren in 1661. Erdmuth is overleden in 1720, 58 of 59 jaar oud. Kinderen van Christiaan en Erdmuth:
1 Christiaan Maurits van Saksen-Merseburg, geboren in 1680. Christiaan is overleden in 1694, 13 of 14 jaar oud.
3 Christina Eleanora van Saksen-Merseburg, geboren in 1682. Christina is overleden in 1693, 10 of 11 jaar oud.
4 August Frederik van Saksen-Merseburg, geboren in 1684. August is overleden in 1685, 0 of 1 jaar oud.
5 Filips Lodewijk van Saksen-Merseburg, geboren in 1686. Filips is overleden in 1688, 1 of 2 jaar oud.
6 Maurits Willem van Saksen-Merseburg, geboren in 1688. Volgt 1160.
7 Frederik Erdman van Saksen-Merseburg, geboren in 1691. Volgt 1161.
1160 Maurits Willem van Saksen-Merseburg is geboren in 1688, zoon van Christiaan II van Saksen-Merseburg (zie 1159) en Erdmuth Dorothea van Saksen-Zeits. Maurits is overleden in 1731, 42 of 43 jaar oud.
Notitie bij Maurits: Als minderjarige volgde hij in 1694 zijn vader op als herog van Saksen-Merseburg
Maurits trouwde met Henriette Charlotte van Nassau-Idstein. Henriette is geboren in 1693. Henriette is overleden in 1734, 40 of 41 jaar oud. 1161 Frederik Erdman van Saksen-Merseburg is geboren in 1691, zoon van Christiaan II van Saksen-Merseburg (zie 1159) en Erdmuth Dorothea van Saksen-Zeits. Frederik is overleden in 1714, 22 of 23 jaar oud. Frederik trouwde met Eleonora Wilhelmina van Anhalt-Köthen.. Eleonora is geboren in 1696. Eleonora is overleden in 1726, 29 of 30 jaar oud. Eleonora trouwde later in 1716 met Ernst August I van Saksen-Weimar-Eisenach (1688-1748), zie 1107.
1162 August van Saksen-Merseburg is geboren in 1655, zoon van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. August is overleden in 1715, 59 of 60 jaar oud. August trouwde met Hedwig Eleonora van Mecklenburg-Güstrow. Hedwig is geboren in 1666. Hedwig is overleden in 1735, 68 of 69 jaar oud.
1163 Filips van Saksen-Lauenburg is geboren in 1657, zoon van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Filips is overleden in 1690, 32 of 33 jaar oud. Filips trouwde met Eleonora Sophia van Saksen-Weimar. Zie 1104 voor persoonsgegevens van Eleonora.
1164 Christiana van Saksen-Merseburg is geboren in 1659, dochter van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Christiana is overleden in 1679, 19 of 20 jaar oud. Christiana trouwde met Christiaan van Saksen-Eisenberg. Christiaan is geboren in 1653 in Gotha. Christiaan is overleden in 1707 in Eisenberg,, 53 of 54 jaar oud.
Notitie bij Christiaan: Na de dood van zijn vader in 1675 was hij mederegeerder met zijn zes broers. Bij de verdeling van de bezittingen van zijn vader in 1680 verkreeg hij Eisenberg, Ronneburg, Roda en Camburg. Door een te grote hofhouding kwam zijn hertogdom onder de schulden terecht. Christiaan was geïnteresseerd aan de alchemie. Omdat hij geen mannelijk erfgenamen had, stierf de linie Saksen-Eisenberg met Christiaan ook uit.
1165 Sophie Hedwig van Saksen-Merseburg is geboren in 1660, dochter van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Sophie is overleden in 1686, 25 of 26 jaar oud. Sophie trouwde, 19 of 20 jaar oud, in 1680 met Johan Ernst van Saksen-Saalfeld, 21 of 22 jaar oud. Zie 672 voor persoonsgegevens van Johan.
Kinderen van Sophie en Johan: zie 672.
1166 Hendrik van Saksen-Spremberg is geboren in 1661 in Merseburg, zoon van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Hendrik is overleden in 1738 in Dobrilugk, 76 of 77 jaar oud.
Notitie bij Hendrik: In 1731 volgde hij zijn neef Maurits Willem op als hertog van Saksen-Merseburg
vader van:
Maurits (1694-1695)
Christina Friederica (1697-1722)
Gustaaf Magdalena (1699-1699).
Met Hendrik stierf de lijn Saksen-Merseburg uit.
Hendrik trouwde met Elisabeth van Mecklenburg-Güstrow. Elisabeth is geboren in 1668. Elisabeth is overleden in 1738, 69 of 70 jaar oud. vader van:
Maurits (1694-1695)
Christina Friederica (1697-1722)
Gustaaf Magdalena (1699-1699).
Met Hendrik stierf de lijn Saksen-Merseburg uit.
1167 Sybilla Maria van Saksen-Merseburg is geboren in 1667, dochter van Christiaan I van Saksen-Merseburg (zie 1158) en Christiana van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Sybilla is overleden in 1693, 25 of 26 jaar oud. Sybilla trouwde met Christiaan Ulrich I van Württemberg-Bernstadt. Christiaan is geboren in 1652. Christiaan is overleden in 1704, 51 of 52 jaar oud.
1168 Magdalena Sibylla Van Saksen is geboren op zaterdag 23 december 1617 in Dresden, dochter van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Magdalena is overleden op vrijdag 6 januari 1668 in Altenburg, 50 jaar oud. Magdalena:
(2) trouwde, 34 of 35 jaar oud, in 1652 met Frederik Willem II van Saksen-Altenburg, 48 of 49 jaar oud. Zie 679 voor persoonsgegevens van Frederik.
Kinderen van Magdalena en Frederik: zie 679.
1169 Maurits van Saksen-Zeitz is geboren op donderdag 28 maart 1619 in Dresden, zoon van Johan Georg I Van Saksen (zie 1146) en Magdalena Sibylle van Pruisen. Maurits is overleden op donderdag 4 december 1681 in Zeitz, 62 jaar oud.
Notitie bij Maurits: In 1650 krijgt hij het gezag over het district Thüringen van de Duitse Orde. Overeenkomstig het testament van zijn vader, werd hij na diens overlijden hertog van Saksen-Zeitz. In Zeitz liet hij vervolgens een prachtig kasteel bouwen.
Maurits: (1) trouwde, ten hoogste 33 jaar oud, vóór 1652 met Sophia Hedwig van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg, ten hoogste 22 jaar oud. Sophia is geboren in 1630. Sophia is overleden in 1652, 21 of 22 jaar oud.
(2) trouwde, minstens 35 jaar oud, na 1654 met Dorothea Maria van Saksen-Weimar, minstens 13 jaar oud. Zie 1119 voor persoonsgegevens van Dorothea.
1170 Anna Van Saksen is geboren in 1420, dochter van Frederik I de Strijdbare Van Saksen (zie 1081) en Catharina van Brunswijk-Lüneburg. Anna is overleden in 1452, 31 of 32 jaar oud. Anna trouwde, 15 of 16 jaar oud, in 1436 met Lodewijk II de Vreedzame van Hessen, 33 of 34 jaar oud. Lodewijk is geboren in 1402. Lodewijk is overleden in 1458, 55 of 56 jaar oud.
Notitie bij Lodewijk: In 1413 volgt hij zijn vader op. Lodewijk was in 1436 getrouwd met Anna van Saksen (1420-1462), dochter van keurvorst Frederik I van Saksen, en werd vader van:
Lodewijk (1438-1471)
Hendrik (1440-1483)
Herman (1449-1508), aartsbisschop van Keulen
Elisabeth (1453-1489), gehuwd met graaf Johan III van Nassau-Weilburg (1441-1480).
Na zijn dood wordt Hessen opnieuw opgesplitst in :
Hessen-Kassel, waar zijn zoon Lodewijk regeert
Hessen-Marburg, waar zijn zoon Hendrik regeert.
Lodewijk (1438-1471)
Hendrik (1440-1483)
Herman (1449-1508), aartsbisschop van Keulen
Elisabeth (1453-1489), gehuwd met graaf Johan III van Nassau-Weilburg (1441-1480).
Na zijn dood wordt Hessen opnieuw opgesplitst in :
Hessen-Kassel, waar zijn zoon Lodewijk regeert
Hessen-Marburg, waar zijn zoon Hendrik regeert.
Kind van Anna en Lodewijk:
1 Hendrik III de Rijke van Hessen, geboren in 1441. Volgt 1171.
1171 Hendrik III de Rijke van Hessen is geboren in 1441, zoon van Lodewijk II de Vreedzame van Hessen en Anna Van Saksen (zie 1170). Hendrik is overleden in 1483, 41 of 42 jaar oud.
Notitie bij Hendrik: Na het overlijden van zijn vader in 1458 werd hij landgraaf over Opper-Hessen of Hessen-Marburg. In 1458 was hij gehuwd met Anna van Katzenellenbogen, dochter van graaf Filips van Katzenellenbogen
Hendrik trouwde met Anna van Katzenelnbogen. Anna is een dochter van Philips ’de oudere’ van Katzenelnbogen en Anna Van Nassau. Anna is overleden. Kinderen van Hendrik en Anna:
2 Willem III de jonge van Hessen, geboren na 1460. Willem is overleden in 1500, ten hoogste 40 jaar oud.
Notitie bij Willem: In 1483 volgde hij zijn vader op als landgraaf van Opper-Hessen. Doordat Willem zonder mannelijke opvolgers overleed, stierf de lijn van Hessen-Marburg uit en werd Hessen weer verenigd met Willem de Middelste van de tak Hessen-Kassel.
3 Elisabeth van Hessen-Marburg, geboren in mei 1466 in Marburg. Volgt 1172.
4 Mathildis van Hessen, geboren in 1473. Volgt 1272.
1172 Elisabeth van Hessen-Marburg is geboren in mei 1466 in Marburg, dochter van Hendrik III de Rijke van Hessen (zie 1171) en Anna van Katzenelnbogen. Elisabeth is overleden op zaterdag 17 januari 1523 in Keulen, 56 jaar oud. Elisabeth trouwde, 15 jaar oud, op maandag 11 februari 1482 in Marburg met Jan V van Nassau-Dillenburg, 26 jaar oud. Jan is geboren op zondag 9 november 1455 in Breda, zoon van Jan IV Van Nassau en Maria van Loon-Heinsberg. Jan is overleden op woensdag 30 juli 1516 in Dillenburg, 60 jaar oud.
Notitie bij Jan: Jan V was in 1504 en 1505 stadhouder van Gelre en Zutphen. In 1504 erfde hij Breda en Vianden van zijn broer Engelbrecht II van Nassau. Na zijn overlijden erfde zijn zoon Hendrik III van Nassau zijn Nederlandse bezittingen. De Duitse bezittingen gingen naar zijn zoon Willem de Rijke, de vader van Willem van Oranje.
Kinderen van Elisabeth en Jan:
1 Hendrik III van Nassau-Breda, geboren op zondag 12 januari 1483 in Siegen. Hendrik is overleden op zaterdag 14 september 1538 in Breda, 55 jaar oud.
Notitie bij Hendrik: Hij was een zoon van Jan V van Nassau-Dillenburg, stadhouder van Gelre, en Elisabeth van Hessen-Marburg. Hij was de broer van Willem de Rijke, graaf van Nassau-Dillenburg. Hij was dus een oom van Willem van Oranje. In 1504 erft hij de bezittingen van zijn kinderloos overleden oom, Engelbrecht II van Nassau.
Hij treed in dienst van Filips de Schone. In 1504 wordt hij drossaard van Brabant. Op 17 november 1505 neemt Filips de Schone hem op in de Orde van het Gulden Vlies. Op 31 december 1510 wordt hij aangesteld als kastelein van Slot Loevestein. Van 1515-1521 is hij stadhouder van Holland en Zeeland. Ook is hij buitenlid van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s-Hertogenbosch. In 1517-1518 betaalt hij het verschuldigde ‘ante obitum’ (doodschuld) aan deze broederschap. Ook wordt hij één van de gouverneurs over de jonge Karel V met wie hij een goede band opbouwt. In 1521 overlijdt zijn tweede vrouw, Claudia van Chalon. In datzelfde jaar, schrijft Michel de Montaigne (Essays I,5), is hij betrokken bij het beleg van de Franse stad Mousson. Ook was hij het die namens Karel V Lyon innam. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Italiaanse_Oorlog_van_1521_-_1526). Tussen 1522 en 1530 verblijft hij als raadsman en opperkamerheer van Karel aan diens hof in Spanje. In 1524 trouwt hij op aanbeveling van Karel met de zestienjarige Mencía de Mendoza, die als dochter van Rodrigo de Mendoza uit één van de rijkste en aanzienlijkste geslachten van Spanje stamde. Ook neemt hij deel aan een veldtocht tegen de Ottomaanse sultan Süleyman I. Hij sterft in 1538 en wordt in de Grote Kerk van Breda begraven. Zijn weduwe, Mencia de Mendoça, hertrouwt in 1540 met Ferdinand van Aragón, hertog van Calabrië (Andria, 15 december 1488 - Valencia, 26 oktober 1550), zoon van koning Frederik IV van Napels. Zijn zoon uit zijn tweede huwelijk, René van Chalon, volgt hem op.
Breda
Tijdens zijn beheer beleefde Breda een periode van grote bloei. Hendrik III gaf in 1536 opdracht tot de bouw van een renaissance-paleis, het Kasteel van Breda. De Henricuspoort, de voornaamste toegangspoort tot het Kasteel draagt nog zijn naam. Het kasteel werd niet voltooid tijdens zijn leven.
Diest
Diest was ook een van de bezittingen die Hendrik van zijn oom erfde. Hij liet er het Hof van Nassau bouwen in 1510, vlak bij het Warandepark.
Huwelijk en gezin
Hendrik III van Nassau-Breda is driemaal in het huwelijk getreden:
In 1503 huwde hij met Françoise Louise, Hertogin van Savoye (1485-1511).
In 1515 huwde hij met Claudia van Chalon (1498-31 mei 1521 te Diest. Uit dit huwelijk is een zoon geboren:
René van Chalon, Prins van Oranje.
In 1524 huwde hij met Mencía de Mendoza, 2e Markiezin van Cenette (1508-1554).
Ook heeft hij een aantal bastaardkinderen. Met Elisabeth Claire van Rosenbach (dochter van de gouverneur van het kasteel van Vianden):
Alexis van Nassau-Corroy (1506? - Corroy, 18 september 1550), stamvader van het geslacht Nassau-Corroy
Elisabeth (ca. 1510 - 17 februari 1550) gehuwd met Jan van Renesse, heer van Elderen en van OostMalle
Met Marie de Reval:
Lodewijk Philips (geboren tussen 1531 en 1538) Hij had een zoon Alfons van Nassau.
Hij treed in dienst van Filips de Schone. In 1504 wordt hij drossaard van Brabant. Op 17 november 1505 neemt Filips de Schone hem op in de Orde van het Gulden Vlies. Op 31 december 1510 wordt hij aangesteld als kastelein van Slot Loevestein. Van 1515-1521 is hij stadhouder van Holland en Zeeland. Ook is hij buitenlid van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s-Hertogenbosch. In 1517-1518 betaalt hij het verschuldigde ‘ante obitum’ (doodschuld) aan deze broederschap. Ook wordt hij één van de gouverneurs over de jonge Karel V met wie hij een goede band opbouwt. In 1521 overlijdt zijn tweede vrouw, Claudia van Chalon. In datzelfde jaar, schrijft Michel de Montaigne (Essays I,5), is hij betrokken bij het beleg van de Franse stad Mousson. Ook was hij het die namens Karel V Lyon innam. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Italiaanse_Oorlog_van_1521_-_1526). Tussen 1522 en 1530 verblijft hij als raadsman en opperkamerheer van Karel aan diens hof in Spanje. In 1524 trouwt hij op aanbeveling van Karel met de zestienjarige Mencía de Mendoza, die als dochter van Rodrigo de Mendoza uit één van de rijkste en aanzienlijkste geslachten van Spanje stamde. Ook neemt hij deel aan een veldtocht tegen de Ottomaanse sultan Süleyman I. Hij sterft in 1538 en wordt in de Grote Kerk van Breda begraven. Zijn weduwe, Mencia de Mendoça, hertrouwt in 1540 met Ferdinand van Aragón, hertog van Calabrië (Andria, 15 december 1488 - Valencia, 26 oktober 1550), zoon van koning Frederik IV van Napels. Zijn zoon uit zijn tweede huwelijk, René van Chalon, volgt hem op.
Breda
Tijdens zijn beheer beleefde Breda een periode van grote bloei. Hendrik III gaf in 1536 opdracht tot de bouw van een renaissance-paleis, het Kasteel van Breda. De Henricuspoort, de voornaamste toegangspoort tot het Kasteel draagt nog zijn naam. Het kasteel werd niet voltooid tijdens zijn leven.
Diest
Diest was ook een van de bezittingen die Hendrik van zijn oom erfde. Hij liet er het Hof van Nassau bouwen in 1510, vlak bij het Warandepark.
Huwelijk en gezin
Hendrik III van Nassau-Breda is driemaal in het huwelijk getreden:
In 1503 huwde hij met Françoise Louise, Hertogin van Savoye (1485-1511).
In 1515 huwde hij met Claudia van Chalon (1498-31 mei 1521 te Diest. Uit dit huwelijk is een zoon geboren:
René van Chalon, Prins van Oranje.
In 1524 huwde hij met Mencía de Mendoza, 2e Markiezin van Cenette (1508-1554).
Ook heeft hij een aantal bastaardkinderen. Met Elisabeth Claire van Rosenbach (dochter van de gouverneur van het kasteel van Vianden):
Alexis van Nassau-Corroy (1506? - Corroy, 18 september 1550), stamvader van het geslacht Nassau-Corroy
Elisabeth (ca. 1510 - 17 februari 1550) gehuwd met Jan van Renesse, heer van Elderen en van OostMalle
Met Marie de Reval:
Lodewijk Philips (geboren tussen 1531 en 1538) Hij had een zoon Alfons van Nassau.
4 Willem I de Rijke van Nassau-Dillenburg, geboren op dinsdag 10 april 1487 in Dillenburg. Volgt 1173.
1173 Willem I de Rijke van Nassau-Dillenburg is geboren op dinsdag 10 april 1487 in Dillenburg, zoon van Jan V van Nassau-Dillenburg en Elisabeth van Hessen-Marburg (zie 1172). Willem is overleden op vrijdag 6 oktober 1559 in Dillenburg, 72 jaar oud.
Notitie bij Willem: Willem de Rijke was de zoon van Jan V van Nassau-Dillenburg en Elisabeth van Hessen-Marburg. Hij huwde aanvankelijk Walburga van Egmont, met wie hij twee kinderen kreeg. Na het overlijden van Walburga huwde hij Juliana van Stolberg. Uit dit huwelijk had hij twaalf kinderen (5 zoons en 7 dochters). Zijn bekendste zoon is Willem van Oranje.
Willem de Rijke was aanvankelijk rooms-katholiek. Later was hij gematigd Luthers. Wel stemde hij er in toe dat zijn zoon Willem een rooms-katholieke opvoeding zou krijgen aan het hof in Brussel. In 1544 was Willem erfgenaam geworden van het prinsdom Oranje, op voorwaarde dat hij aan het hof in Brussel zou worden opgevoed. Willem de Rijke bracht zijn zoon zelf naar Brussel. Naar de gewoonte van die tijd werd de erfenis van Oranje vooral aanvaard met het oog op de familiebelangen.
Willem de Rijke overleed in 1559. Zijn zoon Jan werd opvolger op de Dillenburg. Het thans in Nederland regerende vorstenhuis stamt af van deze zoon Jan. Daarmee is Willem de Rijke een rechtstreekse voorvader van koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander.
Willem: Willem de Rijke was aanvankelijk rooms-katholiek. Later was hij gematigd Luthers. Wel stemde hij er in toe dat zijn zoon Willem een rooms-katholieke opvoeding zou krijgen aan het hof in Brussel. In 1544 was Willem erfgenaam geworden van het prinsdom Oranje, op voorwaarde dat hij aan het hof in Brussel zou worden opgevoed. Willem de Rijke bracht zijn zoon zelf naar Brussel. Naar de gewoonte van die tijd werd de erfenis van Oranje vooral aanvaard met het oog op de familiebelangen.
Willem de Rijke overleed in 1559. Zijn zoon Jan werd opvolger op de Dillenburg. Het thans in Nederland regerende vorstenhuis stamt af van deze zoon Jan. Daarmee is Willem de Rijke een rechtstreekse voorvader van koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander.
(1) trouwde, 19 jaar oud, in mei 1506 met Walburga of Walburgis van Egmont, 15 jaar oud. Walburga is geboren op vrijdag 29 oktober 1490. Walburga is overleden op zondag 7 maart 1529 in Dillenburg, 38 jaar oud.
Notitie bij Walburga: Juliana was het vijfde kind van Botho en Anna; er zouden er nog 8 volgen. Juliana werd vernoemd naar Juliana van Nicomedië, een martelares, wier naamdag op 16 februari werd gevierd.
Hoewel haar ouders lid waren van de Rooms-katholieke Kerk, stonden zij open voor de nieuwe ideeën van de opkomende Reformatie. Een van Luthers aanhangers, Tileman Platner, werd door graaf Botho aangesteld als hofkapelaan en onderwijzer, waardoor Juliana een lutherse opvoeding genoot.
Het gezin woonde afwisselend op de kastelen Stolberg, Hohnstein en Wernigerode, kastelen in de gebieden waarover Juliana’s vader regent was.
Op haar 13e werd Juliana samen met andere broers en zussen naar het hof van graaf Eberhard van Königstein, de broer van Juliana’s moeder, gezonden om daar verder te worden opgevoed. Tevens kon men vanuit deze omgeving op zoek gaan naar een geschikte huwelijkskandidaat voor Juliana.
In 1520 werd vastgelegd, dat Juliana zou trouwen met graaf Filips II van Hanau-Münzenberg. De huwelijksvoltrekking vond echter pas plaats op 27 januari 1523 in Hanau. Uit dit huwelijk kwamen 5 kinderen voort:
Reinhard (10 april 1524 - 12 april 1524)
Catharina (26 maart 1525 - 20 augustus 1581), getrouwd met Jan IV van Wied
Filips III (30 november 1526 - 14 november 1561), getrouwd met Helena van Pfalz-Simmern
Reinhard (8 april 1528 - 11 oktober 1554), dodelijk gewond geraakt bij veldtocht
Juliana (30 maart 1529 - 8 juli 1595), getrouwd met Thomas van Salm en graaf Herman van Manderscheid-Blankenheim.
Vlak voor de geboorte van hun vijfde kind, Juliana, overleed haar man Filip plotseling op 28 maart 1529. Om de hoogzwangere Juliana te ontzien, werd hij de volgende dag al begraven.
Hoewel haar ouders lid waren van de Rooms-katholieke Kerk, stonden zij open voor de nieuwe ideeën van de opkomende Reformatie. Een van Luthers aanhangers, Tileman Platner, werd door graaf Botho aangesteld als hofkapelaan en onderwijzer, waardoor Juliana een lutherse opvoeding genoot.
Het gezin woonde afwisselend op de kastelen Stolberg, Hohnstein en Wernigerode, kastelen in de gebieden waarover Juliana’s vader regent was.
Op haar 13e werd Juliana samen met andere broers en zussen naar het hof van graaf Eberhard van Königstein, de broer van Juliana’s moeder, gezonden om daar verder te worden opgevoed. Tevens kon men vanuit deze omgeving op zoek gaan naar een geschikte huwelijkskandidaat voor Juliana.
In 1520 werd vastgelegd, dat Juliana zou trouwen met graaf Filips II van Hanau-Münzenberg. De huwelijksvoltrekking vond echter pas plaats op 27 januari 1523 in Hanau. Uit dit huwelijk kwamen 5 kinderen voort:
Reinhard (10 april 1524 - 12 april 1524)
Catharina (26 maart 1525 - 20 augustus 1581), getrouwd met Jan IV van Wied
Filips III (30 november 1526 - 14 november 1561), getrouwd met Helena van Pfalz-Simmern
Reinhard (8 april 1528 - 11 oktober 1554), dodelijk gewond geraakt bij veldtocht
Juliana (30 maart 1529 - 8 juli 1595), getrouwd met Thomas van Salm en graaf Herman van Manderscheid-Blankenheim.
Vlak voor de geboorte van hun vijfde kind, Juliana, overleed haar man Filip plotseling op 28 maart 1529. Om de hoogzwangere Juliana te ontzien, werd hij de volgende dag al begraven.
(2) trouwde, 35 jaar oud, op dinsdag 27 januari 1523 in Hanau met Juliana Benedicta van Stolberg, 16 jaar oud. Juliana is geboren op zondag 15 februari 1506 in Stolberg. Juliana is overleden op zaterdag 18 juni 1580 in Dillenburg, 74 jaar oud.
Notitie bij Juliana: Juliana was het vijfde kind van Botho en Anna; er zouden er nog 8 volgen. Juliana werd vernoemd naar Juliana van Nicomedië, een martelares, wier naamdag op 16 februari werd gevierd.
Hoewel haar ouders lid waren van de Rooms-katholieke Kerk, stonden zij open voor de nieuwe ideeën van de opkomende Reformatie. Een van Luthers aanhangers, Tileman Platner, werd door graaf Botho aangesteld als hofkapelaan en onderwijzer, waardoor Juliana een lutherse opvoeding genoot.
Het gezin woonde afwisselend op de kastelen Stolberg, Hohnstein en Wernigerode, kastelen in de gebieden waarover Juliana’s vader regent was.
Op haar 13e werd Juliana samen met andere broers en zussen naar het hof van graaf Eberhard van Königstein, de broer van Juliana’s moeder, gezonden om daar verder te worden opgevoed. Tevens kon men vanuit deze omgeving op zoek gaan naar een geschikte huwelijkskandidaat voor Juliana.
Hoewel haar ouders lid waren van de Rooms-katholieke Kerk, stonden zij open voor de nieuwe ideeën van de opkomende Reformatie. Een van Luthers aanhangers, Tileman Platner, werd door graaf Botho aangesteld als hofkapelaan en onderwijzer, waardoor Juliana een lutherse opvoeding genoot.
Het gezin woonde afwisselend op de kastelen Stolberg, Hohnstein en Wernigerode, kastelen in de gebieden waarover Juliana’s vader regent was.
Op haar 13e werd Juliana samen met andere broers en zussen naar het hof van graaf Eberhard van Königstein, de broer van Juliana’s moeder, gezonden om daar verder te worden opgevoed. Tevens kon men vanuit deze omgeving op zoek gaan naar een geschikte huwelijkskandidaat voor Juliana.
Kinderen van Willem en Walburga: Kinderen van Willem en Juliana:
1 Elisabeth van Nassau-Dillenburg, geboren in oktober 1515. Elisabeth is overleden op zaterdag 31 januari 1523, 7 jaar oud.
2 Magdalena van Nassau-Dillenburg, geboren op maandag 6 oktober 1522. Volgt 1174.
3 Willem (Willem de Zwijger) van Oranje, geboren op donderdag 24 april 1533 in Slot Dillenburg. Volgt 1175.
4 Jan (of Johan) VI de Oude van Nassau-Dillenburg, geboren op maandag 22 november 1535 in Wiesbaden. Volgt 1244.
1174 Magdalena van Nassau-Dillenburg is geboren op maandag 6 oktober 1522, dochter van Willem I de Rijke van Nassau-Dillenburg (zie 1173) en Walburga of Walburgis van Egmont. Magdalena is overleden op maandag 18 augustus 1567, 44 jaar oud. Magdalena trouwde met Herman van Nieuwenaar en Meurs. Herman is geboren in 1514. Herman is overleden in 1578, 63 of 64 jaar oud.
Heerlijkheid:
| graaf van Nieuwenaar en Meurs |
1175 Willem (Willem de Zwijger) van Oranje is geboren op donderdag 24 april 1533 in Slot Dillenburg, zoon van Willem I de Rijke van Nassau-Dillenburg (zie 1173) en Juliana Benedicta van Stolberg. Willem is overleden op dinsdag 10 juli 1584 in Delft, 51 jaar oud.
Willem:
Notitie bij Willem: in Nederland vaak Vader des Vaderlands genoemd, was aanvankelijk stadhouder voor de koning van Spanje doch later de initiator, opstandelingenleider van de Opstand tegen de landsheer van de Spaanse Nederlanden, Filips II.
De Tachtigjarige Oorlog had als eindresultaat dat de Noordelijke Nederlanden zich in 1648 als onafhankelijke staat afscheidden van de Zuidelijke Nederlanden, die onder Spaanse soevereiniteit bleven. In de kronieken, brieven en documenten van de 16e eeuw wordt soms gesproken over de Opstand. Ook in de hedendaagse literatuur wordt het begin van de Tachtigjarige Oorlog veelal weer aangeduid met de Opstand of de Nederlandse Opstand.
De lijfspreuk van de prins was Je maintiendrai (Ik zal handhaven). Aan het eind van zijn leven breidde de prins deze uit: Je maintiendrai l’honneur, la foy, la loi de Dieu, du Roy, de mes amis et moy (Ik zal de eer, het geloof en de wet van God, van de koning, van mijn vrienden en mij handhaven).
Willem van Oranje werd geboren als oudste zoon van Willem de Rijke, graaf van Nassau, en Juliana van Stolberg. Zijn vader had uit een eerder huwelijk al een dochter en ook zijn moeder had uit een eerder huwelijk al vier kinderen. Geen van deze kinderen werd opvolger en stamhouder van het geslacht Nassau. Een stamhouder had de opdracht de belangen van zijn familie te waarborgen. Op 4 mei 1533 werd Willem onder grote belangstelling gedoopt. Na Willem werden in het huwelijk van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg nog vier zoons geboren:
Jan (1535-1606)
Lodewijk (1538-1574)
Adolf (1540-1568)
Hendrik (1550-1574)
Ook werden nog zeven dochters geboren. Willem de Rijke was alleen rijk aan kinderen. Van de zoons zou alleen de tweede (Jan van Nassau) een natuurlijke dood sterven. De anderen zouden of omkomen in de strijd (Lodewijk, Adolf en Hendrik) of worden vermoord (Willem).
Tot zijn elfde levensjaar kreeg Willem een opvoeding in lutherse zin op het stamslot Dillenburg in Duitsland. Zijn moeder was overtuigd protestant en bracht dat over op haar kinderen.
In 1544 stierf een neef van Willem, René van Chalon, die in 1530 door een erfenis onder meer het onafhankelijke prinsdom Orange verworven had. Omsloten door Frankrijk, was het een twistappel tussen Frankrijk en het Duitse rijk, de officiële soeverein. De 26-jarige René had bij testament bepaald dat Willem van Nassau zijn opvolger zou worden. Ook keizer Karel V van het Duitse rijk stemde hiermee in. De elfjarige Willem erfde hierdoor het prinsdom Orange met de prestigieuze titel van Prins. Naast de lijfspreuk Je maintiendrai Chalon dus ook de titel prins van Oranje.
Aan dit prinsdom waren zeer belangrijke voorrechten en bezittingen in de Nederlanden verbonden. Karel V verbond aan deze erfenis wel de voorwaarde: overgang tot het rooms-katholieke geloof en opvoeding aan het hof in Brussel. Om het familiebelang van de Nassaus gingen de ouders en Willem hiermee akkoord.
Aan het hof van keizer Karel werd het kind, de prins van Oranje, ingewijd tot diplomaat. Er ontstonden contacten op allerlei niveaus. Karel’s zoon Filips, Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva, en staatssecretaris Granvelle leerde hij kennen. Het bleek dat de jonge prins van Oranje zich uitstekend wist te redden. Zijn levenshouding werd gekenmerkt door optimisme en welsprekendheid. Hij bleek over diplomatieke gaven te beschikken. Hij kreeg zijn bijnaam de Zwijger niet vanwege zwijgzaamheid, maar vanwege zijn gewoonte nooit het achterste van zijn tong te laten zien.
Op 8 juli 1551 trad de 18-jarige prins Willem in het huwelijk met Anna van Egmont. Zoals gebruikelijk in zijn kringen was het huwelijk gebaseerd op berekening en familiebelang. Door dit huwelijk vergrootte Willem van Oranje zijn belangen in de Nederlanden. De Nederlanden bestonden in die tijd uit 17 provinciën. Op 19 december 1554 werd Willem’s eerste zoon geboren: Philips Willem van Oranje.
De ster van de jonge prins Willem aan het hof van Karel V rees gestaag. Hij werd een van de belangrijkste edelen aan het hof. Toen Karel op 25 oktober 1555 terugtrad als koning van Spanje, keizer van Duitsland en heer der Nederlanden, leunde hij bij deze plechtigheid op de schouder van deze 22 jaar jonge prins. Hieruit sprak een groot vertrouwen van Karel V in Willem van Oranje. Tegen zijn zoon Filips II zei Karel over prins Willem: Houd deze jongeman in ere, hij kan je waardevolste raadgever en steun zijn. In deze tijd toonde Willem van Oranje zich een trouw zoon van de rooms-katholieke kerk.
Raadsman van Filips II (1555-1559)
In 1555 werd Filips, heer der Nederlanden, het jaar daarop ook koning van Spanje, waar hij overigens al vanaf 1539 als regent voor zijn vader optrad. Filips II was een overtuigd aanhanger van de rooms-katholieke kerk. Hij zag het als zijn opdracht om zijn onderdanen voor de kerk te behouden of terug te winnen. De reeds in 1550 ingevoerde strenge ’plakkaten’ tegen de aanhangers van Maarten Luther hadden zijn volledige instemming. Hij was oprecht en zag het als zijn levensdoel om één groot rijk te scheppen met slechts één godsdienst, het rooms-katholicisme. Op dit punt wilde Filips van geen wijken weten. De koning was een vroom, ernstig en sober mens. Hij was ook achterdochtig en kon slecht delegeren.
Prins Willem was daarentegen opgewekt, sociaal vaardig en ambitieus. Hoewel trouw aan de rooms-katholieke kerk, had hij waardering voor de kritische humanist Erasmus. De koning trachtte nadrukkelijk Willem van Oranje aan zich te binden. In 1556 werd Willem ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Mede in verband met de oorlog tegen Frankrijk kreeg Willem van Filips belangrijke diplomatieke opdrachten. Hij werd betrokken bij de onderhandelingen die leidden tot de vrede van Cateau-Cambrésis. Daardoor leerde hij de groten van Europa kennen. Hij ontmoette de koning van Duitsland, de koning van Frankrijk en was samen met de hertog van Alva een van de belangrijkste raadsheren van Filips. Echter, tussen Filips en de Nederlandse adel boterde het niet erg. Filips maakte liever gebruik van raadgevers van elders, zoals de Spanjaard Ruy Gómez de Silva en de topdiplomaat van Franse afkomst Nicolas Perrenot de Granvelle, die zijn vader al zo goed gediend had. Toen Filips in het najaar van 1559 naar Spanje vertrok, was geen enkele Nederlandse edelman daar echt rouwig om. Volgens niet geheel bevestigde bronnen zou hij prins Willem bij het afscheid hebben toegevoegd: Niet de Staten, maar gij, gij, gij. Dit wijst ook op een gebrek aan persoonlijk vertrouwen van Filips in Willem. Ze zouden elkaar nooit meer zien.
In juni 1559 zou Willem van Oranje in verband met de vrede tussen Hendrik II van Frankrijk en Filips II – de zogenoemde Vrede van Cateau-Cambrésis – een ontmoeting hebben gehad met de Franse koning. Beide vorsten zouden deze vrede gesloten hebben om de handen vrij te krijgen, om in Frankrijk en de Nederlanden de protestantse ketterij flink aan te pakken. In zijn Apologie uit 1580 kwam Willem op deze ontmoeting terug. De Franse koning zou hem mededelingen hebben gedaan over het gezamenlijke plan van Hendrik en Filips om door middel van inquisitie, vervolging, tirannie en plakkaten deze ketterij in Frankrijk en Nederland uit te roeien. Willem van Oranje geeft in zijn Apologie aan dat naar aanleiding van dit gesprek zijn weerstand en verzet tegen Filips zouden zijn ontstaan. Hierin lezen we over deze zaak het volgende: Ik wil gaarne toegeven dat ik toen een grote mate van medelijden voelde met zovele mensen van eer die aan de dood overgeleverd waren; tevens voelde ik mee met dit land, waarmee ik zozeer verbonden ben en waar men dacht een zekere vorm van inquisitie in te voeren die wreder zou zijn dan de Spaanse. Sommige geschiedkundigen betwijfelen de historiciteit van deze ontmoeting sterk. Klink stelt in Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranje dat de argumenten voor ontkenning niet sterk zijn.Tot 1559 zou Willem koning Filips in ieder geval nog loyaal dienen. De weerslag daarvan is te lezen in het Nederlandse volkslied: Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.
In de oppositie (1559-1566)
GranvelleFilips II benoemde in 1559 Margaretha van Parma tot landvoogdes voor de Nederlanden, wat zij zou blijven tot haar aftreden in 1567 vanwege de komst van Alva, die een eind zou maken aan haar verzoeningsgezinde beleid. De feitelijke machthebber was echter een vertrouweling van Filips, Antoine Perrenot de Granvelle als adviseur van Margareta, die in 1561 bovendien aartsbisschop van Mechelen werd. Er was ook een Geheime Raad waarin vertrouwelingen van Filips waren opgenomen. Filips voerde strenge plakkaten voor de vervolging van de protestanten in. Op het punt van het rijksbestuur streefde hij naar een krachtig centraal gezag, ten koste van lokale privileges, waaronder bijvoorbeeld de eigen belastingpolitiek van de Staten-Generaal. Vooral de invoering van de Tiende Penning riep heel wat spanning en weerstand onder de burgers op. De politiek inzake de religie en het landsbestuur gaf ook spanning met de adel in de Nederlanden. Onder de hoge adel kwamen onder anderen Filips van Montmorency, graaf van Hoorne, Lamoraal, graaf van Egmont en Willem van Oranje in verzet. Op 11 maart 1563 stuurden prins Willem, Hoorne en Egmont een scherpe en waarschuwende brief aan koning Filips II. Het resultaat van dergelijke brieven was echter averechts. Het deed Filips II zich nog meer vastbijten in zijn voorgestane intimidatiepolitiek.
De achterdocht van Filips II tegen prins Willem werd bovendien gevoed door Willems huwelijk, na het overlijden van Anna van Egmont in 1558, met Anna van Saksen op 25 augustus 1561 in Leipzig. Uit het oogpunt van familiebelangen was dit huwelijk nauwkeurig overwogen. Door dit huwelijk kreeg prins Willem belangrijke relaties onder de Duitse vorsten. Willem van Oranje was in deze tijd weliswaar nog steeds rooms-katholiek, maar Anna was een dochter van de lutherse keurvorst van Saksen, Maurits van Saksen.
De Geheime Raad kreeg steeds meer invloed op de feitelijke gang van zaken. De Raad van State werd als regeringscollege amper serieus genomen. De prins protesteerde door van juni 1563 tot augustus 1564 uit de vergaderingen van de Geheime Raad weg te blijven. Najaar van 1564 wendde de Raad van State zich opnieuw tot Filips over de gevolgen van de gevoerde politiek. In de besluitvorming over de brief aan de koning sprak prins Willem op 31 december 1564 een beroemde rede uit, de zogenaamde ’Oudejaarsrede’. De rede behoort tot de hoogtepunten in de Nederlandse geschiedenis, maar slechts delen zijn bewaard gebleven. In deze urenlange rede voerde hij openlijk en duidelijk een pleidooi voor gewetensvrijheid van de onderdanen. Lange tijd is hieruit door latere geschiedschrijvers de volgende zin uit geciteerd: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. Dit is echter onvolledig, want bijvoorbeeld Viglius noteerde dat hij had gezegd: En hoewel hij [Willem van Oranje] zelf besloot te hechten aan de katholieke godsdienst, kon het hem echter niet behagen, dat vorsten willen heersen over het geweten van mensen, en hen de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. Dat Willem hier zou hebben gezegd dat hij hechtte aan het katholieke geloof, zou ongemakkelijk kunnen zijn voor Nederlandse (protestantse) geschiedschrijvers, en het eerste zinsdeel wordt dan ook nog steeds vaak weggelaten; feit blijft dat Willem van Oranje pas eind 1573 weer protestants werd (zie verderop).
Op 18 januari 1565 bracht Egmont de wens van de Raad van State over aan Filips II. In de beruchte Brieven uit het bos van Segovia wees Filips het verzoek van de Raad van State radicaal af. De plakkaten werden zelfs verscherpt, mede naar aanleiding van de besluiten van het Concilie van Trente dat de protestanten vervloekte in 126 ’anathema’s’. Bovendien moesten de belastingmaatregelen zo nodig met geweld worden ingevoerd. De centralisatie van de besluitvorming werd doorgedrukt. Het conflict tussen Filips en prins Willem was een feit. De aanloop naar de Opstand was begonnen. Op 25 december 1565 werd het Verbond der Edelen opgericht. Willem wachtte de komst van Alva echter niet af en vluchtte in april 1567 met zijn gezin naar Duitsland. Alleen zijn 13-jarige zoon Filips Willem bleef achter in Leuven, waar hij studeerde. Willem zou hem nooit meer terugzien.
Strijd vanuit Duitsland (1567-1572)
Willem van Oranje op latere leeftijdOp 13 maart 1567 vond bij Antwerpen de Slag bij Oosterweel plaats. Philips van Lannoy, Heer van Beauvoir en kapitein van de lijfwacht van Margaretha van Parma, versloeg in deze slag een leger van de Geuzen onder leiding van Jan van Marnix, Heer van Toulouse. De overlevende gevangengenomen Geuzen werden niet als krijgsgevangenen maar als ketterse rebellen beschouwd en als zodanig behandeld. Ze werden ter dood gebracht op het rad of aan de galg. Willem van Oranje was o.a. burggraaf van Antwerpen, en weigerde zelf en verbood ook de Antwerpenaren om vanuit de stad de Geuzen te hulp te komen. Toch viel op 16 december 1567 in de Raad van Beroerten het besluit om ook prins Willem van Oranje te vervolgen. De dagvaarding werd al in januari 1568 openbaar gemaakt. Al zijn bezittingen in de Nederlanden werden verbeurd verklaard en zijn zoon Philips Willem werd naar Spanje afgevoerd om daar een degelijke katholieke opleiding te krijgen. De prins begon vanuit de Dillenburg in Duitsland met het aanwerven van troepen en nam de wapens op tegen de hertog van Alva. Willem van Oranje rechtvaardigde zijn verzet tegen de koning en weersprak de beschuldiging en veroordeling door de Raad van Beroerten in de volgende documenten:
1.La justification du prince d’Oranges (de Verantwoordinge). Op het titelblad van dit document staat een Bijbeltekst uit Psalm 37, De goddeloze beloert de rechtvaardige, en zoekt hem te doden. Maar de Heere laat hem niet in diens handen vallen en houdt hem niet voor onrechtvaardig, ook al wordt hij geoordeeld (Psalm 37:32-33). Een Bijbeltekst die in verdedigingsgeschriften vaak voorkomt.
2.Summarische Anzeige.
3.Printzische Entschuldigung. Recent onderzoek van Klink heeft aan het licht gebracht dat in de Printzische Entschuldigung verzetsmotieven van Luther en Calvijn terugkomen.
Hierna lanceerde Oranje zijn eerste invasie in de Nederlanden. Op 25 mei 1568 leverde een legertje van Oranje, onder leiding van zijn broer Lodewijk, slag tegen de koningsgezinden onder leiding van de stadhouder van Groningen, Jan van Ligne, graaf van Arenberg in de Slag bij Heiligerlee. Het was een overwinning voor de opstandelingen, maar hier sneuvelde wel Willems broer Adolf. Alva wist het effect te neutraliseren door de onthoofding op 6 juni 1568 op de markt in Brussel van Egmont en Hoorne. Daarna ging het slecht met de krijgsverrichtingen van Oranje. Hij verloor in 1568 de Slag bij Jemmingen in Oost-Friesland. Ook in Brabant verloor hij de slag tegen Alva op 22/23 oktober 1568. Alles bij elkaar leverde het jaar 1568 militair-strategisch slechts winst voor de Spanjaarden, en de financiële middelen van de prins waren eigenlijk uitgeput. Wel trachtte Willem in de volgende jaren, 1569-1571, slag te leveren, maar blijvende winst of opstand onder de bevolking leverde dit alles niet op. De door de prins verwachte steun vanuit Duitsland was ook zeer gering. Zijn hoop op steun van de Hugenoten, die te lijden hadden onder de Spaanse interventie in de Hugenotenoorlogen in Frankrijk, bleek ijdel te zijn. Van een opstand onder de gewone bevolking in de Nederlanden was ook geen sprake. Wel ontving de prins enige steun van her en der verspreide en vervolgde calvinisten, hoewel hijzelf nog geen calvinist was. Dezen woonden in Emden (Oost-Friesland), Londen, Frankfurt, Straatsburg, etc., waar vluchtelingengemeenten waren. Militaire steun kreeg de prins van de watergeuzen, wier bezittingen ook geconfisqueerd waren. Aan hen reikte hij kaperbrieven uit om Spaanse schepen te plunderen.
Strijd in Holland en Zeeland (1572-1576)
De druk op de bevolking nam toe. Alva voerde de Tiende Penning in, een vorm van belasting die enorm veel verzet opriep. De Nederlanden werden in 1571 door de pest geteisterd. Duizenden calvinisten vluchtten het land uit. In 1572 werden Naarden en Mechelen uitgemoord door Alva’s troepen, bij wijze van intimidatie, die echter averechts werkte. Zelfs in het katholieke zuiden, in Brussel, ontstond een winkelstaking tegen de belastingvoorstellen van Alva.
Tijdens toenemende spanningen veroverden de watergeuzen op 1 april 1572 Den Briel. Weliswaar gingen deze watergeuzen wel vaker aan land om te roven en te plunderen, maar op 1 april 1572 besloten ze bij toeval in Den Briel te blijven en hesen de geuzenvlag boven Den Briel. De invloed op latere ontwikkelingen van deze verovering van Den Briel waarbij, ondanks Willems verbod, ook negentien monniken werden vermoord, kan moeilijk worden overschat. Het was een signaal voor een algemene volksopstand waar Oranje en zijn broers al vijf jaar op uit waren. Onmiddellijk riep de prins de bevolking in een schrijven van 14 april 1572 op tot verzet. Op 6 april 1572 verklaarde Vlissingen zich voor de prins. Op 1 mei volgde Terneuzen, op 3 mei Veere, en 21 mei Enkhuizen, strategisch gelegen aan de Zuiderzee. Binnen twee maanden schaarden 26 steden in Holland en Zeeland zich achter de prins. In het najaar van 1572 waren in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen. Andere steden kozen tegen de koning, voor de prins. Het jaar 1572 vormde zo een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de Opstand.
De Staten van Holland vergaderden van 15 tot 29 juli in Dordrecht. De prins zond Filips van Marnix van Sint-Aldegonde als zijn gezant naar deze vergadering. Hij gaf Marnix een duidelijke instructie, d.d. 13 juli 1572, mee. Oranje hoopte weer op steun van de Franse Hugenoten, maar na de Bartholomeüsnacht, ofwel de Bloedbruiloft (24 en 25 augustus 1572), leek dit uitgesloten. Ook door financiële tekorten verliep de strijd in Brabant desastreus. Alva wist in het najaar zonder slag of stoot Mechelen te nemen. De prins trok zich daarop terug naar Holland. Op 20 oktober 1572 was hij in Enkhuizen. In december 1572 begon het beleg van Alva rond Haarlem. In de jaren 1572-1576 wist de prins de steden te bewegen tot een opstand tegen Filips. In december 1573 hield de prins een toespraak tot de kapiteins van de Zeeuwse vloot. Zo diep was de indruk die zijn woorden maakten, dat de officieren als één man uitriepen te zullen vechten tot de laatste druppel bloed, al zouden ze een jaar geen geld ontvangen en ook alles verliezen wat zij bezaten.
Bij de protestanten kon de prins geen kwaad doen; de katholieken echter bleven terughoudend. De prins ging eind 1573 weer over naar het protestantisme. Hij bezocht in deze periode verschillende steden in Holland en Zeeland. De situatie bleef wankel. Haarlem gaf zich in juli 1573, na een beleg van 9 maanden, over aan de Spanjaarden. Alkmaar wist echter een Spaans beleg te doorstaan, tot het op 8 oktober 1573 door de watergeuzen werd ontzet.
Op 18 december 1573 verliet Alva de Nederlanden. Zijn missie was mislukt. Volgens Voltaire heeft de Spaanse hertog in zijn campagne ruim 15.000 Nederlanders ter dood laten brengen. Zijn opvolger was Requesens. In april 1574 sneuvelden de jongere broers van Willem, Lodewijk en Hendrik, in de Slag op de Mookerheide, maar in mei werd de Spaanse vloot op de Zuiderzee verslagen door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot. Middelburg werd door de geuzen ingenomen en Leiden werd op 3 oktober 1574 door admiraal Boisot ontzet. Oranje legde in oktober 1574 in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang en het doel van de Opstand. Via zijn netwerk zocht hij in Engeland, Frankrijk en onder de Duitse vorsten steun.
Zijn huwelijk met Anna van Saksen was inmiddels ontbonden, nadat zij krankzinnig verklaard was. In 1568 was zij wel de moeder geworden van prins Maurits. Op 12 juni 1575 trouwde de prins met Charlotte de Bourbon. In tegenstelling tot de andere huwelijken, zo blijkt uit zijn briefwisseling, ging het hier niet om een huwelijk uit louter berekening maar om wederzijdse genegenheid. Op 11 juli 1575 droegen de Staten van Holland en Zeeland aan prins Willem de Hoge Overheid op.
Het onbereikbare ideaal (1576-1579)
In maart 1576 overleed landvoogd Requesens plotseling, terwijl Spanje in ernstige financiële moeilijkheden verkeerde. De onrust nam in de loop 1576 in alle 17 gewesten toe doordat de Spaanse soldaten, die geen soldij kregen, aan het muiten sloegen. De prins speelde hierop in en wist in deze periode in alle gewesten een goede positie te verwerven. Begin 1576 riep bijvoorbeeld Gent de hulp van de prins in tegen de Spanjaarden. De muiterij bereikte een dieptepunt met de Spaanse furie, toen Antwerpen op 4 november zwaar te lijden had van plundering en brandschatting. De afkeer van Spanje was toen algemeen, zowel onder protestanten als katholieken. Op 8 november 1576 kon Willem daardoor zijn grootste politieke succes boeken met de Pacificatie van Gent. Deze legde de bestaande toestand in alle 17 gewesten van de Lage Landen op het terrein van de religie vast en verenigde die tegen het Spaanse gezag. Op 22 september 1577 werd Oranje feestelijk onthaald in Brussel. Op 18 september 1577 was Oranje in Antwerpen, de grootste stad van de Lage Landen. De macht en invloed van Oranje bereikten een hoogtepunt. De nieuwe landvoogd Juan van Oostenrijk moest met lede ogen de intocht van Oranje in Brussel aanzien. ’Als was hij de Messias in eigen persoon’, zei Don Juan.
Verzoening met koning Filips en vrijheid van godsdienst voor de calvinisten waren echter niet te combineren. De Pacificatie van Gent liep op een mislukking uit. De calvinisten, die heer en meester waren in Holland en Zeeland, wilden geen vrijheid voor de katholieken. De katholieken wilden in de gebieden waar zij de overhand hadden, geen vrijheid voor de calvinisten. De Unie van Atrecht (met name de Franstalige gewesten) en de Unie van Utrecht (met name de Nederlandstalige gewesten) in 1579 betekenden het begin van de eigen weg van Noord- en Zuid-Nederland. Uiteindelijk bleek Oranjes ideaal van één land met één landheer en religievrijheid te hoog gegrepen.
Het noorden, verenigd in de Unie van Utrecht, vervolgde onder leiding van de prins en Holland en Zeeland de weg van de Opstand. Verschillende vredesbesprekingen, onder andere in Keulen, liepen op niets uit. Filips wilde onder geen beding vrijheid van godsdienst toestaan.
Laatste levensjaren (1579-1584)
Parma slaat terug; Acte van Verlatinghe
De laatste jaren van zijn leven waren voor de prins moeilijk. In 1579 kwam Alexander Farnese, de zoon van Margareta van Parma, en latere hertog van Parma, als landvoogd naar de Nederlanden. De hertog van Parma was een geduchte tegenstander, die door militaire en politieke behendigheid het zuiden grotendeels voor de koning wist te behouden. Daardoor verliep voor de prins tenslotte het tij. Op 15 maart 1580 tekende de koning een vogelvrijverklaring van de Prins van Oranje. De prins verdedigde zich hiertegen in zijn Apologie. De Staten gaven op 17 december 1581 toestemming de Apologie te laten drukken en uit te geven.
Op Willems initiatief werd de Franse kroonprins, de Hertog van Anjou, naar de Nederlanden gehaald. Hij zou als een soort boegbeeld de soevereiniteit op zich moeten nemen, met als bedoeld effect dat Frankrijk een bondgenoot zou worden tegen de gemeenschappelijke vijand Spanje. Dit liep uit op een heftige competentiestrijd tussen de hertog van Anjou en de Staten-Generaal, die de feitelijke macht wilden blijven uitoefenen. Op 5 juli 1581 droegen de Staten van Holland en Zeeland de Hoge Overheid opnieuw op aan de prins van Oranje. Op 26 juli 1581 aanvaardden de Staten de Acte van Verlatinghe, waarbij Filips II als koning afgezworen werd, een van de officiële geboorte-papieren van de Nederlandse natie. Het noorden koerste naar een gematigde calvinistische republiek. In 1583 bezette de hertog van Anjou Antwerpen om zijn machtspositie te versterken, maar dat liep op een ramp uit. De wantrouwende Antwerpse bevolking vreesde een ’Franse furie’ en slachtte 1500 man van zijn Franse troepen af. Daarop hield Anjou het voor gezien en keerde terug naar Frankrijk. Het idee van Willem om Anjou binnen te halen werd hem algemeen kwalijk genomen.
Na Willems vogelvrijverklaring werden er verschillende aanslagen op het leven van de prins gepleegd. Op 18 maart 1582 pleegde Jean Jaureguy in Antwerpen een mislukte aanslag. Op 5 mei 1582 overleed Charlotte de Bourbon die hem ten koste van haar eigen gezondheid verpleegd had. De prins huwde op 12 april 1583 met Louise de Coligny, dochter van de leider van de Hugenoten in Frankrijk. Op 29 januari 1584 werd Frederik Hendrik geboren. De toestand in de Nederlanden werd echter zienderogen moeilijker. Parma wist op allerlei gebied het initiatief te krijgen. Op 22 juli 1583 moest Oranje Antwerpen verlaten. In mei 1584 verzoende Brugge zich met Parma. De Zuidelijke Nederlanden kwamen weer onder Spaanse heerschappij.
Moord en terechtstelling van de moordenaar
Enkele uren na de moord werd in Delft een vergadering van de Staten Generaal gehouden. In de kantlijn van het verslag schreef iemand de laatste woorden van Willem van Oranje: "Mon Dieu ayez pitie de mon âme; Mon Dieu ayez pitie de ce pauvre peuple" (Mijn God, heb medelijden met mijn ziel. Mijn God, heb medelijden met dit arme volk) Op 10 juli 1584 pleegde de Fransman Balthasar Gerards zijn fatale aanslag. Oranje dineerde die avond met Rombertus van Uylenburgh, burgemeester van Leeuwarden in de Prinsenhof te Delft. Oranje wilde van deze Friese rechtsgeleerde in het bijzonder informatie over het unieke Friese rechtssysteem. Na dit diner liep Oranje de trap af en werd van zeer korte afstand door Gerards met een pistool doodgeschoten. Oranje’s laatste woorden waren in het Frans en zouden zijn geweest: Mon Dieu, mon Dieu, ayez pitié de moi et de ce pauvre peuple, wat wordt vertaald als: "Mijn God, Mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk".
De moordenaar werd na een wilde achtervolging gegrepen en veroordeeld tot de zwaarste lijfstraf die er beschikbaar was:
"Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit gepleegd heeft, zal met een gloeiende tang afgeknepen worden; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht geworpen zal worden. Tenslotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins geplaatst worden."
Gerards tartte desondanks zijn beulen, die daardoor meenden dat ze met de duivel zelf te maken hadden. Het hoofd prijkte enige tijd als afschrikwekkend voorbeeld op de stadsmuur tot de priester Sasbout Vosmeer - hij was apostolisch vicaris in Delft - het meenam naar de bisschop van Keulen, die er overigens weinig prijs op stelde.
Twee weken na de moord op Willem van Oranje werd op 25 juli 1584 in de Sint-Janskathedraal van ’s-Hertogenbosch uit dankbaarheid het Te Deum gezongen door kanunniken. De blijdschap was echter van korte duur. Diezelfde avond sloeg de bliksem in de toren en ontstond er grote schade aan de kathedraal. De hoge middentoren brandde geheel af, klokken vielen uit de toren, altaren en het orgel van Hendrik Niehoff uit 1533 werden onherstelbaar beschadigd. De schilder Hans van de Ven heeft dit tafereel op doek vastgelegd.
Nalatenschap en betekenis
Welke rol Oranje voor zichzelf had weggelegd, zal wel een eeuwige discussie tussen historici blijven. De prins overleed en de zaak van de Opstand leek in deze tijd op een dieptepunt gekomen. De politiek-maatschappelijke alsmede de strategische leiding viel na de dood van de prins feitelijk in handen van de uiterst bekwame landsadvocaat van Holland, Johan van Oldenbarnevelt. Na ongelukkige pogingen om buitenlandse vorsten aan de Republiek te binden via de Franse kroonprins Frans van Anjou en Robert Dudley, de graaf van Leicester, als vertrouweling van Elizabeth I van Engeland, was rond 1589 de rolverdeling tussen Willem van Oranje’s zoon Maurits van Nassau en Oldenbarnevelt duidelijk. De militaire leiding kwam in handen van Maurits. Van Oldenbarnevelt wist voor de Staten in de loop van circa 15 jaren de zaak van de Republiek effectief te bepleiten. Zij bleken in staat het tij van de Tachtigjarige Oorlog definitief ten gunste van de Republiek te keren.
Diverse historici oordeelden uitvoerig over Willem van Oranje:
In 1642 geeft P.C. Hooft zijn Nederlandse Historiën uit. De geschiedenis van de Opstand en het leven van Willem van Oranje worden uitvoerig beschreven. Het eindoordeel van de 17e eeuwse Hooft over Willem van Oranje is dan nog als volgt:
"Immers dit zal niemand loochenen, dat geen vorst onder de zon ooit vuriger bemind, en hoger geachte mocht worden van zijn onderdanen, dan Zijne Doorluchtigheid geweest is van Hollanders en Zeeuwen".
De Belgische historicus Henri Pirenne kwalificeerde de moord op Oranje als een nutteloos misdrijf. Willem van Oranje had immers zijn betekenis al lang verloren. Hij was nauwelijks in staat geweest de opmars van Parma het hoofd te bieden. De moord op deze prins en opportunistische diplomaat is later door de Oranjefactie echter flink politiek uitgebuit.
De historicus Jan Romein rekende hem tot de erflaters van de Nederlandse beschaving. Willem van Oranje stond volgens hem aan de wieg van de Nederlandse natie. De pretenties van de Habsburgers (het stichten van een centraal geleid wereldrijk met één godsdienst) zouden zijn stukgelopen op zijn vasthoudendheid.
Chronologie
1530 - 1550
24 april 1533: Willem wordt op de Dillenburg geboren als zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg.
22 augustus 1544: Willem verlaat de Dillenburg en vertrekt als erfgenaam van René van Châlon (gesneuveld bij de belegering van Saint-Dizier) naar Brussel. Hij krijgt zijn verdere opvoeding aan het hof in Brussel.
1550 - 1560
8 juli 1551: De prins van Oranje huwt Anna van Egmont, gravin van Buren. Door dit huwelijk krijgt hij grotere belangen in de Nederlanden.
29 maart 1552: Willem wordt ingehuldigd als baron van Breda.
1552-1555: Hij dient als overste in het leger van keizer Karel V.
25 oktober 1555: Karel V doet afstand van de troon. Zijn zoon Filips volgt hem op als heer der Nederlanden.
24 maart 1558: Anna van Egmont, de eerste vrouw van prins Willem, overlijdt.
1558-1559: Willem heeft een buitenechtelijke relatie met Eva Elincx waaruit een buitenechtelijke zoon Justinus van Nassau (later onder andere admiraal) voortkomt.
1560 - 1568
25 augustus 1561: Willem huwt met Anna van Saksen.
11 maart 1563: Willem richt samen met de graven van Hoorne en Egmont een scherpe brief aan Filips II.
augustus 1563 - maart 1564: Prins Willem woont de vergaderingen van de Raad van State niet bij in verband met zijn protest tegen de godsdienstpolitiek van Filips II.
13 maart 1564: Granvelle vertrekt uit het landsbestuur. Oranje bezoekt weer de vergaderingen van de Raad van State.
31 december 1564: Oranje houdt een urenlange rede in de Raad van State over de godsdienstpolitiek, de inquisitie, de Plakkaten en de plaats van de Staten-Generaal. Hij doet publiekelijk de uitspraak: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over de gewetens heersen.
18 januari 1565: Egmont is in Madrid om verzachting van het beleid te vragen. Filips wijst dit af.
juli 1565: Een graantekort dreigt in de Nederlanden. Er is maatschappelijke onrust.
20 oktober 1565: De Brieven van Segovia komen aan in de Nederlanden. Elke vorm van versoepeling van het ingezette beleid wordt radicaal afgewezen.
24 december 1565: De oprichting van het Verbond der Edelen onder leiding van Lodewijk van Nassau en Hendrik van Brederode.
23 januari 1566: Willem van Oranje verdedigt in een brief aan Margaretha van Parma een vorm van godsdienstige tolerantie. Protestanten zouden vrijheid van godsdienst moeten hebben.
5 april 1566: Het verbond der edelen biedt een smeekschrift aan de landvoogdes aan. Haar raadgever Berlaymont typeert de edelen als gueux (bedelaars). Hieruit ontstaat later de naam geuzen.
13 juli 1566: Willem van Oranje bezoekt het onrustige Antwerpen. Hij weet de rust te herstellen, mede door de protestanten een zekere vorm van godsdienstvrijheid toe te staan. Oranje heeft hier de eerste ontmoetingen met de calvinisten.
10 augustus 1566: In Vlaanderen begint de Beeldenstorm. Oranje had dit verwacht en hoopt erop dat Filips nu aan de wensen van het volk zal toegeven. De Beeldenstorm houdt aan tot 21 augustus.
3 oktober 1566: Oranje heeft een onderhoud met Egmont en Hoorne. Hij merkt dat beide heren zich niet sterk willen maken tegen Filips II.
15 april 1567: Willem vertrekt uit Breda naar Duitsland (Dillenburg).
22 augustus 1567: Alva komt aan in Brussel. Hij is de nieuwe landvoogd.
september 1567: De Raad van Beroerten wordt ingesteld. Egmont en Hoorne worden gevangengezet.
16 december 1567: De Raad van Beroerten besluit tot vervolging van Willem van Oranje.
januari 1568: Willem wordt openbaar gedagvaard voor de Raad van Beroerten. Zijn bezittingen in de Nederlanden worden verbeurd verklaard.
14 februari 1568: Willems oudste zoon Philips Willem wordt gevangengenomen en naar Spanje overgebracht.
3 maart 1568: Willem antwoordt officieel op de dagvaarding met La justification du prince d’Oranges.
25 mei 1568: Willem biedt slag bij Heiligerlee tegen Alva met een leger onder leiding van zijn broer Lodewijk. Adolf sneuvelt in deze strijd.
6 juni 1568: Egmont en Hoorne worden onthoofd te Brussel.
22-23 oktober 1568: Willem verliest de slag in Brabant.
1568 - 1580
1568-571: Prins Willem probeert regelmatig slag te leveren met Alva en de Spanjaarden. Alva heeft echter nadrukkelijk de overhand. Steun van elders blijft uit. Ook ontstaat er geen volksopstand in de Nederlanden. De onderdrukkingspolitiek van Alva lijkt succesvol.
1 april 1572: De watergeuzen veroveren Den Briel. Onder de bevolking ontstaat brede steun voor Willems verzet tegen de Spanjaarden. De Opstand begint. Op 6 april verklaart Vlissingen zich voor de prins. Op 1 mei volgt Terneuzen, eind mei Enkhuizen. Begin juli hebben 26 steden zich voor de prins verklaard. In het najaar van 1572 zijn in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen. Alle andere delen van Holland en Zeeland staan achter de prins.
15-29 juli 1572: Vergadering van de Staten in Dordrecht. De prins laat zich vertegenwoordigen door Filips van Marnix van Sint-Aldegonde.
20 oktober 1572: Terugkomst prins, intocht in Enkhuizen.
9 augustus 1573: Oranje zendt een brief aan de Staten ter aanmoediging van de opstand.
Willem van Oranje, Gebrandschilderd Glas 25 in de Sint-Janskerk in Gouda: "Het ontzet van Leiden"8 oktober 1573: Alkmaar wordt ontzet.
oktober 1573: De prins gaat over tot het calvinisme.
18 december 1573: Alva verlaat de Lage Landen. Zijn opvolger is Requesens.
december 1573: De Spanjaarden slaan het beleg rond Leiden.
19 februari 1574: Middelburg wordt door de watergeuzen genomen.
mei 1574: De Spaanse vloot wordt op de Zuiderzee door de watergeuzen verslagen.
3 oktober 1574: Leiden wordt door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot, ontzet.
oktober-november 1574: De prins legt in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang van de Opstand en de voorwaarden voor vrede.
12 juli 1575: Prins Willem treedt in het huwelijk met Charlotte de Bourbon.
8 november 1576: De Pacificatie van Gent.
18 september 1577: Oranje bemiddelt bij de spanningen en onrust in Antwerpen.
22 september 1577: Oranje houdt een intocht in Brussel.
4 januari 1578: De prins is in Gent.
6 januari 1579: Unie van Atrecht.
23 januari 1579: Unie van Utrecht.
28 juli 1579: De prins legt tegenover de Staten-Generaal verantwoording van zijn handelen af.
Praalgraf in de Nieuwe Kerk in Delft1580 - 1584
15 maart 1580: Alexander Farnese tekent de ban tegen de prins van Oranje.
13 december 1580: Willem van Oranje biedt de Staten-Generaal zijn Apologie aan. Op 17 december 1580 geven de Staten toestemming de Apologie te laten drukken.
5 juli 1581: De Staten van Holland en Zeeland erkennen de prins van Oranje als de Hoge Overheid.
26 juli 1581: De Staten aanvaarden de Acte van Verlatinghe.
18 maart 1582: Jean Jaureguy doet een vergeefse aanslag op het leven van de prins.
12 april 1583: De prins huwt met Louise de Coligny.
22 juli 1583: De prins moet Antwerpen verlaten.
november 1583: Vlaanderen is geheel in handen van Parma.
29 januari 1584: Frederik Hendrik wordt geboren.
10 juli 1584: De prins wordt door Balthasar Gerards vermoord. De lijkschouwing en balseming van de prins wordt uitgevoerd door zijn lijfarts en vriend Pieter van Foreest samen met Cornelis Busennius.
3 augustus 1584: Het lichaam van de prins wordt in het koor van de Nieuwe Kerk in Delft bijgezet in een tijdelijk grafmonument. Op een onbekend tijdstip is de kist met het lichaam van de prins in een kelder onder het koor bijgezet. Deze kelder is nu deel van de Koninklijke Grafkelders van de Oranjes onder en achter het tussen 1614 en 1623 gebouwde praalgraf van Willem van Oranje. Het hart van de prins blijkt bij de balseming apart te zijn gehouden. Het werd in een kleine loden doos teruggevonden onder de gisant.
De Tachtigjarige Oorlog had als eindresultaat dat de Noordelijke Nederlanden zich in 1648 als onafhankelijke staat afscheidden van de Zuidelijke Nederlanden, die onder Spaanse soevereiniteit bleven. In de kronieken, brieven en documenten van de 16e eeuw wordt soms gesproken over de Opstand. Ook in de hedendaagse literatuur wordt het begin van de Tachtigjarige Oorlog veelal weer aangeduid met de Opstand of de Nederlandse Opstand.
De lijfspreuk van de prins was Je maintiendrai (Ik zal handhaven). Aan het eind van zijn leven breidde de prins deze uit: Je maintiendrai l’honneur, la foy, la loi de Dieu, du Roy, de mes amis et moy (Ik zal de eer, het geloof en de wet van God, van de koning, van mijn vrienden en mij handhaven).
Willem van Oranje werd geboren als oudste zoon van Willem de Rijke, graaf van Nassau, en Juliana van Stolberg. Zijn vader had uit een eerder huwelijk al een dochter en ook zijn moeder had uit een eerder huwelijk al vier kinderen. Geen van deze kinderen werd opvolger en stamhouder van het geslacht Nassau. Een stamhouder had de opdracht de belangen van zijn familie te waarborgen. Op 4 mei 1533 werd Willem onder grote belangstelling gedoopt. Na Willem werden in het huwelijk van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg nog vier zoons geboren:
Jan (1535-1606)
Lodewijk (1538-1574)
Adolf (1540-1568)
Hendrik (1550-1574)
Ook werden nog zeven dochters geboren. Willem de Rijke was alleen rijk aan kinderen. Van de zoons zou alleen de tweede (Jan van Nassau) een natuurlijke dood sterven. De anderen zouden of omkomen in de strijd (Lodewijk, Adolf en Hendrik) of worden vermoord (Willem).
Tot zijn elfde levensjaar kreeg Willem een opvoeding in lutherse zin op het stamslot Dillenburg in Duitsland. Zijn moeder was overtuigd protestant en bracht dat over op haar kinderen.
In 1544 stierf een neef van Willem, René van Chalon, die in 1530 door een erfenis onder meer het onafhankelijke prinsdom Orange verworven had. Omsloten door Frankrijk, was het een twistappel tussen Frankrijk en het Duitse rijk, de officiële soeverein. De 26-jarige René had bij testament bepaald dat Willem van Nassau zijn opvolger zou worden. Ook keizer Karel V van het Duitse rijk stemde hiermee in. De elfjarige Willem erfde hierdoor het prinsdom Orange met de prestigieuze titel van Prins. Naast de lijfspreuk Je maintiendrai Chalon dus ook de titel prins van Oranje.
Aan dit prinsdom waren zeer belangrijke voorrechten en bezittingen in de Nederlanden verbonden. Karel V verbond aan deze erfenis wel de voorwaarde: overgang tot het rooms-katholieke geloof en opvoeding aan het hof in Brussel. Om het familiebelang van de Nassaus gingen de ouders en Willem hiermee akkoord.
Aan het hof van keizer Karel werd het kind, de prins van Oranje, ingewijd tot diplomaat. Er ontstonden contacten op allerlei niveaus. Karel’s zoon Filips, Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva, en staatssecretaris Granvelle leerde hij kennen. Het bleek dat de jonge prins van Oranje zich uitstekend wist te redden. Zijn levenshouding werd gekenmerkt door optimisme en welsprekendheid. Hij bleek over diplomatieke gaven te beschikken. Hij kreeg zijn bijnaam de Zwijger niet vanwege zwijgzaamheid, maar vanwege zijn gewoonte nooit het achterste van zijn tong te laten zien.
Op 8 juli 1551 trad de 18-jarige prins Willem in het huwelijk met Anna van Egmont. Zoals gebruikelijk in zijn kringen was het huwelijk gebaseerd op berekening en familiebelang. Door dit huwelijk vergrootte Willem van Oranje zijn belangen in de Nederlanden. De Nederlanden bestonden in die tijd uit 17 provinciën. Op 19 december 1554 werd Willem’s eerste zoon geboren: Philips Willem van Oranje.
De ster van de jonge prins Willem aan het hof van Karel V rees gestaag. Hij werd een van de belangrijkste edelen aan het hof. Toen Karel op 25 oktober 1555 terugtrad als koning van Spanje, keizer van Duitsland en heer der Nederlanden, leunde hij bij deze plechtigheid op de schouder van deze 22 jaar jonge prins. Hieruit sprak een groot vertrouwen van Karel V in Willem van Oranje. Tegen zijn zoon Filips II zei Karel over prins Willem: Houd deze jongeman in ere, hij kan je waardevolste raadgever en steun zijn. In deze tijd toonde Willem van Oranje zich een trouw zoon van de rooms-katholieke kerk.
Raadsman van Filips II (1555-1559)
In 1555 werd Filips, heer der Nederlanden, het jaar daarop ook koning van Spanje, waar hij overigens al vanaf 1539 als regent voor zijn vader optrad. Filips II was een overtuigd aanhanger van de rooms-katholieke kerk. Hij zag het als zijn opdracht om zijn onderdanen voor de kerk te behouden of terug te winnen. De reeds in 1550 ingevoerde strenge ’plakkaten’ tegen de aanhangers van Maarten Luther hadden zijn volledige instemming. Hij was oprecht en zag het als zijn levensdoel om één groot rijk te scheppen met slechts één godsdienst, het rooms-katholicisme. Op dit punt wilde Filips van geen wijken weten. De koning was een vroom, ernstig en sober mens. Hij was ook achterdochtig en kon slecht delegeren.
Prins Willem was daarentegen opgewekt, sociaal vaardig en ambitieus. Hoewel trouw aan de rooms-katholieke kerk, had hij waardering voor de kritische humanist Erasmus. De koning trachtte nadrukkelijk Willem van Oranje aan zich te binden. In 1556 werd Willem ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Mede in verband met de oorlog tegen Frankrijk kreeg Willem van Filips belangrijke diplomatieke opdrachten. Hij werd betrokken bij de onderhandelingen die leidden tot de vrede van Cateau-Cambrésis. Daardoor leerde hij de groten van Europa kennen. Hij ontmoette de koning van Duitsland, de koning van Frankrijk en was samen met de hertog van Alva een van de belangrijkste raadsheren van Filips. Echter, tussen Filips en de Nederlandse adel boterde het niet erg. Filips maakte liever gebruik van raadgevers van elders, zoals de Spanjaard Ruy Gómez de Silva en de topdiplomaat van Franse afkomst Nicolas Perrenot de Granvelle, die zijn vader al zo goed gediend had. Toen Filips in het najaar van 1559 naar Spanje vertrok, was geen enkele Nederlandse edelman daar echt rouwig om. Volgens niet geheel bevestigde bronnen zou hij prins Willem bij het afscheid hebben toegevoegd: Niet de Staten, maar gij, gij, gij. Dit wijst ook op een gebrek aan persoonlijk vertrouwen van Filips in Willem. Ze zouden elkaar nooit meer zien.
In juni 1559 zou Willem van Oranje in verband met de vrede tussen Hendrik II van Frankrijk en Filips II – de zogenoemde Vrede van Cateau-Cambrésis – een ontmoeting hebben gehad met de Franse koning. Beide vorsten zouden deze vrede gesloten hebben om de handen vrij te krijgen, om in Frankrijk en de Nederlanden de protestantse ketterij flink aan te pakken. In zijn Apologie uit 1580 kwam Willem op deze ontmoeting terug. De Franse koning zou hem mededelingen hebben gedaan over het gezamenlijke plan van Hendrik en Filips om door middel van inquisitie, vervolging, tirannie en plakkaten deze ketterij in Frankrijk en Nederland uit te roeien. Willem van Oranje geeft in zijn Apologie aan dat naar aanleiding van dit gesprek zijn weerstand en verzet tegen Filips zouden zijn ontstaan. Hierin lezen we over deze zaak het volgende: Ik wil gaarne toegeven dat ik toen een grote mate van medelijden voelde met zovele mensen van eer die aan de dood overgeleverd waren; tevens voelde ik mee met dit land, waarmee ik zozeer verbonden ben en waar men dacht een zekere vorm van inquisitie in te voeren die wreder zou zijn dan de Spaanse. Sommige geschiedkundigen betwijfelen de historiciteit van deze ontmoeting sterk. Klink stelt in Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranje dat de argumenten voor ontkenning niet sterk zijn.Tot 1559 zou Willem koning Filips in ieder geval nog loyaal dienen. De weerslag daarvan is te lezen in het Nederlandse volkslied: Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.
In de oppositie (1559-1566)
GranvelleFilips II benoemde in 1559 Margaretha van Parma tot landvoogdes voor de Nederlanden, wat zij zou blijven tot haar aftreden in 1567 vanwege de komst van Alva, die een eind zou maken aan haar verzoeningsgezinde beleid. De feitelijke machthebber was echter een vertrouweling van Filips, Antoine Perrenot de Granvelle als adviseur van Margareta, die in 1561 bovendien aartsbisschop van Mechelen werd. Er was ook een Geheime Raad waarin vertrouwelingen van Filips waren opgenomen. Filips voerde strenge plakkaten voor de vervolging van de protestanten in. Op het punt van het rijksbestuur streefde hij naar een krachtig centraal gezag, ten koste van lokale privileges, waaronder bijvoorbeeld de eigen belastingpolitiek van de Staten-Generaal. Vooral de invoering van de Tiende Penning riep heel wat spanning en weerstand onder de burgers op. De politiek inzake de religie en het landsbestuur gaf ook spanning met de adel in de Nederlanden. Onder de hoge adel kwamen onder anderen Filips van Montmorency, graaf van Hoorne, Lamoraal, graaf van Egmont en Willem van Oranje in verzet. Op 11 maart 1563 stuurden prins Willem, Hoorne en Egmont een scherpe en waarschuwende brief aan koning Filips II. Het resultaat van dergelijke brieven was echter averechts. Het deed Filips II zich nog meer vastbijten in zijn voorgestane intimidatiepolitiek.
De achterdocht van Filips II tegen prins Willem werd bovendien gevoed door Willems huwelijk, na het overlijden van Anna van Egmont in 1558, met Anna van Saksen op 25 augustus 1561 in Leipzig. Uit het oogpunt van familiebelangen was dit huwelijk nauwkeurig overwogen. Door dit huwelijk kreeg prins Willem belangrijke relaties onder de Duitse vorsten. Willem van Oranje was in deze tijd weliswaar nog steeds rooms-katholiek, maar Anna was een dochter van de lutherse keurvorst van Saksen, Maurits van Saksen.
De Geheime Raad kreeg steeds meer invloed op de feitelijke gang van zaken. De Raad van State werd als regeringscollege amper serieus genomen. De prins protesteerde door van juni 1563 tot augustus 1564 uit de vergaderingen van de Geheime Raad weg te blijven. Najaar van 1564 wendde de Raad van State zich opnieuw tot Filips over de gevolgen van de gevoerde politiek. In de besluitvorming over de brief aan de koning sprak prins Willem op 31 december 1564 een beroemde rede uit, de zogenaamde ’Oudejaarsrede’. De rede behoort tot de hoogtepunten in de Nederlandse geschiedenis, maar slechts delen zijn bewaard gebleven. In deze urenlange rede voerde hij openlijk en duidelijk een pleidooi voor gewetensvrijheid van de onderdanen. Lange tijd is hieruit door latere geschiedschrijvers de volgende zin uit geciteerd: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. Dit is echter onvolledig, want bijvoorbeeld Viglius noteerde dat hij had gezegd: En hoewel hij [Willem van Oranje] zelf besloot te hechten aan de katholieke godsdienst, kon het hem echter niet behagen, dat vorsten willen heersen over het geweten van mensen, en hen de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. Dat Willem hier zou hebben gezegd dat hij hechtte aan het katholieke geloof, zou ongemakkelijk kunnen zijn voor Nederlandse (protestantse) geschiedschrijvers, en het eerste zinsdeel wordt dan ook nog steeds vaak weggelaten; feit blijft dat Willem van Oranje pas eind 1573 weer protestants werd (zie verderop).
Op 18 januari 1565 bracht Egmont de wens van de Raad van State over aan Filips II. In de beruchte Brieven uit het bos van Segovia wees Filips het verzoek van de Raad van State radicaal af. De plakkaten werden zelfs verscherpt, mede naar aanleiding van de besluiten van het Concilie van Trente dat de protestanten vervloekte in 126 ’anathema’s’. Bovendien moesten de belastingmaatregelen zo nodig met geweld worden ingevoerd. De centralisatie van de besluitvorming werd doorgedrukt. Het conflict tussen Filips en prins Willem was een feit. De aanloop naar de Opstand was begonnen. Op 25 december 1565 werd het Verbond der Edelen opgericht. Willem wachtte de komst van Alva echter niet af en vluchtte in april 1567 met zijn gezin naar Duitsland. Alleen zijn 13-jarige zoon Filips Willem bleef achter in Leuven, waar hij studeerde. Willem zou hem nooit meer terugzien.
Strijd vanuit Duitsland (1567-1572)
Willem van Oranje op latere leeftijdOp 13 maart 1567 vond bij Antwerpen de Slag bij Oosterweel plaats. Philips van Lannoy, Heer van Beauvoir en kapitein van de lijfwacht van Margaretha van Parma, versloeg in deze slag een leger van de Geuzen onder leiding van Jan van Marnix, Heer van Toulouse. De overlevende gevangengenomen Geuzen werden niet als krijgsgevangenen maar als ketterse rebellen beschouwd en als zodanig behandeld. Ze werden ter dood gebracht op het rad of aan de galg. Willem van Oranje was o.a. burggraaf van Antwerpen, en weigerde zelf en verbood ook de Antwerpenaren om vanuit de stad de Geuzen te hulp te komen. Toch viel op 16 december 1567 in de Raad van Beroerten het besluit om ook prins Willem van Oranje te vervolgen. De dagvaarding werd al in januari 1568 openbaar gemaakt. Al zijn bezittingen in de Nederlanden werden verbeurd verklaard en zijn zoon Philips Willem werd naar Spanje afgevoerd om daar een degelijke katholieke opleiding te krijgen. De prins begon vanuit de Dillenburg in Duitsland met het aanwerven van troepen en nam de wapens op tegen de hertog van Alva. Willem van Oranje rechtvaardigde zijn verzet tegen de koning en weersprak de beschuldiging en veroordeling door de Raad van Beroerten in de volgende documenten:
1.La justification du prince d’Oranges (de Verantwoordinge). Op het titelblad van dit document staat een Bijbeltekst uit Psalm 37, De goddeloze beloert de rechtvaardige, en zoekt hem te doden. Maar de Heere laat hem niet in diens handen vallen en houdt hem niet voor onrechtvaardig, ook al wordt hij geoordeeld (Psalm 37:32-33). Een Bijbeltekst die in verdedigingsgeschriften vaak voorkomt.
2.Summarische Anzeige.
3.Printzische Entschuldigung. Recent onderzoek van Klink heeft aan het licht gebracht dat in de Printzische Entschuldigung verzetsmotieven van Luther en Calvijn terugkomen.
Hierna lanceerde Oranje zijn eerste invasie in de Nederlanden. Op 25 mei 1568 leverde een legertje van Oranje, onder leiding van zijn broer Lodewijk, slag tegen de koningsgezinden onder leiding van de stadhouder van Groningen, Jan van Ligne, graaf van Arenberg in de Slag bij Heiligerlee. Het was een overwinning voor de opstandelingen, maar hier sneuvelde wel Willems broer Adolf. Alva wist het effect te neutraliseren door de onthoofding op 6 juni 1568 op de markt in Brussel van Egmont en Hoorne. Daarna ging het slecht met de krijgsverrichtingen van Oranje. Hij verloor in 1568 de Slag bij Jemmingen in Oost-Friesland. Ook in Brabant verloor hij de slag tegen Alva op 22/23 oktober 1568. Alles bij elkaar leverde het jaar 1568 militair-strategisch slechts winst voor de Spanjaarden, en de financiële middelen van de prins waren eigenlijk uitgeput. Wel trachtte Willem in de volgende jaren, 1569-1571, slag te leveren, maar blijvende winst of opstand onder de bevolking leverde dit alles niet op. De door de prins verwachte steun vanuit Duitsland was ook zeer gering. Zijn hoop op steun van de Hugenoten, die te lijden hadden onder de Spaanse interventie in de Hugenotenoorlogen in Frankrijk, bleek ijdel te zijn. Van een opstand onder de gewone bevolking in de Nederlanden was ook geen sprake. Wel ontving de prins enige steun van her en der verspreide en vervolgde calvinisten, hoewel hijzelf nog geen calvinist was. Dezen woonden in Emden (Oost-Friesland), Londen, Frankfurt, Straatsburg, etc., waar vluchtelingengemeenten waren. Militaire steun kreeg de prins van de watergeuzen, wier bezittingen ook geconfisqueerd waren. Aan hen reikte hij kaperbrieven uit om Spaanse schepen te plunderen.
Strijd in Holland en Zeeland (1572-1576)
De druk op de bevolking nam toe. Alva voerde de Tiende Penning in, een vorm van belasting die enorm veel verzet opriep. De Nederlanden werden in 1571 door de pest geteisterd. Duizenden calvinisten vluchtten het land uit. In 1572 werden Naarden en Mechelen uitgemoord door Alva’s troepen, bij wijze van intimidatie, die echter averechts werkte. Zelfs in het katholieke zuiden, in Brussel, ontstond een winkelstaking tegen de belastingvoorstellen van Alva.
Tijdens toenemende spanningen veroverden de watergeuzen op 1 april 1572 Den Briel. Weliswaar gingen deze watergeuzen wel vaker aan land om te roven en te plunderen, maar op 1 april 1572 besloten ze bij toeval in Den Briel te blijven en hesen de geuzenvlag boven Den Briel. De invloed op latere ontwikkelingen van deze verovering van Den Briel waarbij, ondanks Willems verbod, ook negentien monniken werden vermoord, kan moeilijk worden overschat. Het was een signaal voor een algemene volksopstand waar Oranje en zijn broers al vijf jaar op uit waren. Onmiddellijk riep de prins de bevolking in een schrijven van 14 april 1572 op tot verzet. Op 6 april 1572 verklaarde Vlissingen zich voor de prins. Op 1 mei volgde Terneuzen, op 3 mei Veere, en 21 mei Enkhuizen, strategisch gelegen aan de Zuiderzee. Binnen twee maanden schaarden 26 steden in Holland en Zeeland zich achter de prins. In het najaar van 1572 waren in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen. Andere steden kozen tegen de koning, voor de prins. Het jaar 1572 vormde zo een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de Opstand.
De Staten van Holland vergaderden van 15 tot 29 juli in Dordrecht. De prins zond Filips van Marnix van Sint-Aldegonde als zijn gezant naar deze vergadering. Hij gaf Marnix een duidelijke instructie, d.d. 13 juli 1572, mee. Oranje hoopte weer op steun van de Franse Hugenoten, maar na de Bartholomeüsnacht, ofwel de Bloedbruiloft (24 en 25 augustus 1572), leek dit uitgesloten. Ook door financiële tekorten verliep de strijd in Brabant desastreus. Alva wist in het najaar zonder slag of stoot Mechelen te nemen. De prins trok zich daarop terug naar Holland. Op 20 oktober 1572 was hij in Enkhuizen. In december 1572 begon het beleg van Alva rond Haarlem. In de jaren 1572-1576 wist de prins de steden te bewegen tot een opstand tegen Filips. In december 1573 hield de prins een toespraak tot de kapiteins van de Zeeuwse vloot. Zo diep was de indruk die zijn woorden maakten, dat de officieren als één man uitriepen te zullen vechten tot de laatste druppel bloed, al zouden ze een jaar geen geld ontvangen en ook alles verliezen wat zij bezaten.
Bij de protestanten kon de prins geen kwaad doen; de katholieken echter bleven terughoudend. De prins ging eind 1573 weer over naar het protestantisme. Hij bezocht in deze periode verschillende steden in Holland en Zeeland. De situatie bleef wankel. Haarlem gaf zich in juli 1573, na een beleg van 9 maanden, over aan de Spanjaarden. Alkmaar wist echter een Spaans beleg te doorstaan, tot het op 8 oktober 1573 door de watergeuzen werd ontzet.
Op 18 december 1573 verliet Alva de Nederlanden. Zijn missie was mislukt. Volgens Voltaire heeft de Spaanse hertog in zijn campagne ruim 15.000 Nederlanders ter dood laten brengen. Zijn opvolger was Requesens. In april 1574 sneuvelden de jongere broers van Willem, Lodewijk en Hendrik, in de Slag op de Mookerheide, maar in mei werd de Spaanse vloot op de Zuiderzee verslagen door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot. Middelburg werd door de geuzen ingenomen en Leiden werd op 3 oktober 1574 door admiraal Boisot ontzet. Oranje legde in oktober 1574 in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang en het doel van de Opstand. Via zijn netwerk zocht hij in Engeland, Frankrijk en onder de Duitse vorsten steun.
Zijn huwelijk met Anna van Saksen was inmiddels ontbonden, nadat zij krankzinnig verklaard was. In 1568 was zij wel de moeder geworden van prins Maurits. Op 12 juni 1575 trouwde de prins met Charlotte de Bourbon. In tegenstelling tot de andere huwelijken, zo blijkt uit zijn briefwisseling, ging het hier niet om een huwelijk uit louter berekening maar om wederzijdse genegenheid. Op 11 juli 1575 droegen de Staten van Holland en Zeeland aan prins Willem de Hoge Overheid op.
Het onbereikbare ideaal (1576-1579)
In maart 1576 overleed landvoogd Requesens plotseling, terwijl Spanje in ernstige financiële moeilijkheden verkeerde. De onrust nam in de loop 1576 in alle 17 gewesten toe doordat de Spaanse soldaten, die geen soldij kregen, aan het muiten sloegen. De prins speelde hierop in en wist in deze periode in alle gewesten een goede positie te verwerven. Begin 1576 riep bijvoorbeeld Gent de hulp van de prins in tegen de Spanjaarden. De muiterij bereikte een dieptepunt met de Spaanse furie, toen Antwerpen op 4 november zwaar te lijden had van plundering en brandschatting. De afkeer van Spanje was toen algemeen, zowel onder protestanten als katholieken. Op 8 november 1576 kon Willem daardoor zijn grootste politieke succes boeken met de Pacificatie van Gent. Deze legde de bestaande toestand in alle 17 gewesten van de Lage Landen op het terrein van de religie vast en verenigde die tegen het Spaanse gezag. Op 22 september 1577 werd Oranje feestelijk onthaald in Brussel. Op 18 september 1577 was Oranje in Antwerpen, de grootste stad van de Lage Landen. De macht en invloed van Oranje bereikten een hoogtepunt. De nieuwe landvoogd Juan van Oostenrijk moest met lede ogen de intocht van Oranje in Brussel aanzien. ’Als was hij de Messias in eigen persoon’, zei Don Juan.
Verzoening met koning Filips en vrijheid van godsdienst voor de calvinisten waren echter niet te combineren. De Pacificatie van Gent liep op een mislukking uit. De calvinisten, die heer en meester waren in Holland en Zeeland, wilden geen vrijheid voor de katholieken. De katholieken wilden in de gebieden waar zij de overhand hadden, geen vrijheid voor de calvinisten. De Unie van Atrecht (met name de Franstalige gewesten) en de Unie van Utrecht (met name de Nederlandstalige gewesten) in 1579 betekenden het begin van de eigen weg van Noord- en Zuid-Nederland. Uiteindelijk bleek Oranjes ideaal van één land met één landheer en religievrijheid te hoog gegrepen.
Het noorden, verenigd in de Unie van Utrecht, vervolgde onder leiding van de prins en Holland en Zeeland de weg van de Opstand. Verschillende vredesbesprekingen, onder andere in Keulen, liepen op niets uit. Filips wilde onder geen beding vrijheid van godsdienst toestaan.
Laatste levensjaren (1579-1584)
Parma slaat terug; Acte van Verlatinghe
De laatste jaren van zijn leven waren voor de prins moeilijk. In 1579 kwam Alexander Farnese, de zoon van Margareta van Parma, en latere hertog van Parma, als landvoogd naar de Nederlanden. De hertog van Parma was een geduchte tegenstander, die door militaire en politieke behendigheid het zuiden grotendeels voor de koning wist te behouden. Daardoor verliep voor de prins tenslotte het tij. Op 15 maart 1580 tekende de koning een vogelvrijverklaring van de Prins van Oranje. De prins verdedigde zich hiertegen in zijn Apologie. De Staten gaven op 17 december 1581 toestemming de Apologie te laten drukken en uit te geven.
Op Willems initiatief werd de Franse kroonprins, de Hertog van Anjou, naar de Nederlanden gehaald. Hij zou als een soort boegbeeld de soevereiniteit op zich moeten nemen, met als bedoeld effect dat Frankrijk een bondgenoot zou worden tegen de gemeenschappelijke vijand Spanje. Dit liep uit op een heftige competentiestrijd tussen de hertog van Anjou en de Staten-Generaal, die de feitelijke macht wilden blijven uitoefenen. Op 5 juli 1581 droegen de Staten van Holland en Zeeland de Hoge Overheid opnieuw op aan de prins van Oranje. Op 26 juli 1581 aanvaardden de Staten de Acte van Verlatinghe, waarbij Filips II als koning afgezworen werd, een van de officiële geboorte-papieren van de Nederlandse natie. Het noorden koerste naar een gematigde calvinistische republiek. In 1583 bezette de hertog van Anjou Antwerpen om zijn machtspositie te versterken, maar dat liep op een ramp uit. De wantrouwende Antwerpse bevolking vreesde een ’Franse furie’ en slachtte 1500 man van zijn Franse troepen af. Daarop hield Anjou het voor gezien en keerde terug naar Frankrijk. Het idee van Willem om Anjou binnen te halen werd hem algemeen kwalijk genomen.
Na Willems vogelvrijverklaring werden er verschillende aanslagen op het leven van de prins gepleegd. Op 18 maart 1582 pleegde Jean Jaureguy in Antwerpen een mislukte aanslag. Op 5 mei 1582 overleed Charlotte de Bourbon die hem ten koste van haar eigen gezondheid verpleegd had. De prins huwde op 12 april 1583 met Louise de Coligny, dochter van de leider van de Hugenoten in Frankrijk. Op 29 januari 1584 werd Frederik Hendrik geboren. De toestand in de Nederlanden werd echter zienderogen moeilijker. Parma wist op allerlei gebied het initiatief te krijgen. Op 22 juli 1583 moest Oranje Antwerpen verlaten. In mei 1584 verzoende Brugge zich met Parma. De Zuidelijke Nederlanden kwamen weer onder Spaanse heerschappij.
Moord en terechtstelling van de moordenaar
Enkele uren na de moord werd in Delft een vergadering van de Staten Generaal gehouden. In de kantlijn van het verslag schreef iemand de laatste woorden van Willem van Oranje: "Mon Dieu ayez pitie de mon âme; Mon Dieu ayez pitie de ce pauvre peuple" (Mijn God, heb medelijden met mijn ziel. Mijn God, heb medelijden met dit arme volk) Op 10 juli 1584 pleegde de Fransman Balthasar Gerards zijn fatale aanslag. Oranje dineerde die avond met Rombertus van Uylenburgh, burgemeester van Leeuwarden in de Prinsenhof te Delft. Oranje wilde van deze Friese rechtsgeleerde in het bijzonder informatie over het unieke Friese rechtssysteem. Na dit diner liep Oranje de trap af en werd van zeer korte afstand door Gerards met een pistool doodgeschoten. Oranje’s laatste woorden waren in het Frans en zouden zijn geweest: Mon Dieu, mon Dieu, ayez pitié de moi et de ce pauvre peuple, wat wordt vertaald als: "Mijn God, Mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk".
De moordenaar werd na een wilde achtervolging gegrepen en veroordeeld tot de zwaarste lijfstraf die er beschikbaar was:
"Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit gepleegd heeft, zal met een gloeiende tang afgeknepen worden; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht geworpen zal worden. Tenslotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins geplaatst worden."
Gerards tartte desondanks zijn beulen, die daardoor meenden dat ze met de duivel zelf te maken hadden. Het hoofd prijkte enige tijd als afschrikwekkend voorbeeld op de stadsmuur tot de priester Sasbout Vosmeer - hij was apostolisch vicaris in Delft - het meenam naar de bisschop van Keulen, die er overigens weinig prijs op stelde.
Twee weken na de moord op Willem van Oranje werd op 25 juli 1584 in de Sint-Janskathedraal van ’s-Hertogenbosch uit dankbaarheid het Te Deum gezongen door kanunniken. De blijdschap was echter van korte duur. Diezelfde avond sloeg de bliksem in de toren en ontstond er grote schade aan de kathedraal. De hoge middentoren brandde geheel af, klokken vielen uit de toren, altaren en het orgel van Hendrik Niehoff uit 1533 werden onherstelbaar beschadigd. De schilder Hans van de Ven heeft dit tafereel op doek vastgelegd.
Nalatenschap en betekenis
Welke rol Oranje voor zichzelf had weggelegd, zal wel een eeuwige discussie tussen historici blijven. De prins overleed en de zaak van de Opstand leek in deze tijd op een dieptepunt gekomen. De politiek-maatschappelijke alsmede de strategische leiding viel na de dood van de prins feitelijk in handen van de uiterst bekwame landsadvocaat van Holland, Johan van Oldenbarnevelt. Na ongelukkige pogingen om buitenlandse vorsten aan de Republiek te binden via de Franse kroonprins Frans van Anjou en Robert Dudley, de graaf van Leicester, als vertrouweling van Elizabeth I van Engeland, was rond 1589 de rolverdeling tussen Willem van Oranje’s zoon Maurits van Nassau en Oldenbarnevelt duidelijk. De militaire leiding kwam in handen van Maurits. Van Oldenbarnevelt wist voor de Staten in de loop van circa 15 jaren de zaak van de Republiek effectief te bepleiten. Zij bleken in staat het tij van de Tachtigjarige Oorlog definitief ten gunste van de Republiek te keren.
Diverse historici oordeelden uitvoerig over Willem van Oranje:
In 1642 geeft P.C. Hooft zijn Nederlandse Historiën uit. De geschiedenis van de Opstand en het leven van Willem van Oranje worden uitvoerig beschreven. Het eindoordeel van de 17e eeuwse Hooft over Willem van Oranje is dan nog als volgt:
"Immers dit zal niemand loochenen, dat geen vorst onder de zon ooit vuriger bemind, en hoger geachte mocht worden van zijn onderdanen, dan Zijne Doorluchtigheid geweest is van Hollanders en Zeeuwen".
De Belgische historicus Henri Pirenne kwalificeerde de moord op Oranje als een nutteloos misdrijf. Willem van Oranje had immers zijn betekenis al lang verloren. Hij was nauwelijks in staat geweest de opmars van Parma het hoofd te bieden. De moord op deze prins en opportunistische diplomaat is later door de Oranjefactie echter flink politiek uitgebuit.
De historicus Jan Romein rekende hem tot de erflaters van de Nederlandse beschaving. Willem van Oranje stond volgens hem aan de wieg van de Nederlandse natie. De pretenties van de Habsburgers (het stichten van een centraal geleid wereldrijk met één godsdienst) zouden zijn stukgelopen op zijn vasthoudendheid.
Chronologie
1530 - 1550
24 april 1533: Willem wordt op de Dillenburg geboren als zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg.
22 augustus 1544: Willem verlaat de Dillenburg en vertrekt als erfgenaam van René van Châlon (gesneuveld bij de belegering van Saint-Dizier) naar Brussel. Hij krijgt zijn verdere opvoeding aan het hof in Brussel.
1550 - 1560
8 juli 1551: De prins van Oranje huwt Anna van Egmont, gravin van Buren. Door dit huwelijk krijgt hij grotere belangen in de Nederlanden.
29 maart 1552: Willem wordt ingehuldigd als baron van Breda.
1552-1555: Hij dient als overste in het leger van keizer Karel V.
25 oktober 1555: Karel V doet afstand van de troon. Zijn zoon Filips volgt hem op als heer der Nederlanden.
24 maart 1558: Anna van Egmont, de eerste vrouw van prins Willem, overlijdt.
1558-1559: Willem heeft een buitenechtelijke relatie met Eva Elincx waaruit een buitenechtelijke zoon Justinus van Nassau (later onder andere admiraal) voortkomt.
1560 - 1568
25 augustus 1561: Willem huwt met Anna van Saksen.
11 maart 1563: Willem richt samen met de graven van Hoorne en Egmont een scherpe brief aan Filips II.
augustus 1563 - maart 1564: Prins Willem woont de vergaderingen van de Raad van State niet bij in verband met zijn protest tegen de godsdienstpolitiek van Filips II.
13 maart 1564: Granvelle vertrekt uit het landsbestuur. Oranje bezoekt weer de vergaderingen van de Raad van State.
31 december 1564: Oranje houdt een urenlange rede in de Raad van State over de godsdienstpolitiek, de inquisitie, de Plakkaten en de plaats van de Staten-Generaal. Hij doet publiekelijk de uitspraak: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over de gewetens heersen.
18 januari 1565: Egmont is in Madrid om verzachting van het beleid te vragen. Filips wijst dit af.
juli 1565: Een graantekort dreigt in de Nederlanden. Er is maatschappelijke onrust.
20 oktober 1565: De Brieven van Segovia komen aan in de Nederlanden. Elke vorm van versoepeling van het ingezette beleid wordt radicaal afgewezen.
24 december 1565: De oprichting van het Verbond der Edelen onder leiding van Lodewijk van Nassau en Hendrik van Brederode.
23 januari 1566: Willem van Oranje verdedigt in een brief aan Margaretha van Parma een vorm van godsdienstige tolerantie. Protestanten zouden vrijheid van godsdienst moeten hebben.
5 april 1566: Het verbond der edelen biedt een smeekschrift aan de landvoogdes aan. Haar raadgever Berlaymont typeert de edelen als gueux (bedelaars). Hieruit ontstaat later de naam geuzen.
13 juli 1566: Willem van Oranje bezoekt het onrustige Antwerpen. Hij weet de rust te herstellen, mede door de protestanten een zekere vorm van godsdienstvrijheid toe te staan. Oranje heeft hier de eerste ontmoetingen met de calvinisten.
10 augustus 1566: In Vlaanderen begint de Beeldenstorm. Oranje had dit verwacht en hoopt erop dat Filips nu aan de wensen van het volk zal toegeven. De Beeldenstorm houdt aan tot 21 augustus.
3 oktober 1566: Oranje heeft een onderhoud met Egmont en Hoorne. Hij merkt dat beide heren zich niet sterk willen maken tegen Filips II.
15 april 1567: Willem vertrekt uit Breda naar Duitsland (Dillenburg).
22 augustus 1567: Alva komt aan in Brussel. Hij is de nieuwe landvoogd.
september 1567: De Raad van Beroerten wordt ingesteld. Egmont en Hoorne worden gevangengezet.
16 december 1567: De Raad van Beroerten besluit tot vervolging van Willem van Oranje.
januari 1568: Willem wordt openbaar gedagvaard voor de Raad van Beroerten. Zijn bezittingen in de Nederlanden worden verbeurd verklaard.
14 februari 1568: Willems oudste zoon Philips Willem wordt gevangengenomen en naar Spanje overgebracht.
3 maart 1568: Willem antwoordt officieel op de dagvaarding met La justification du prince d’Oranges.
25 mei 1568: Willem biedt slag bij Heiligerlee tegen Alva met een leger onder leiding van zijn broer Lodewijk. Adolf sneuvelt in deze strijd.
6 juni 1568: Egmont en Hoorne worden onthoofd te Brussel.
22-23 oktober 1568: Willem verliest de slag in Brabant.
1568 - 1580
1568-571: Prins Willem probeert regelmatig slag te leveren met Alva en de Spanjaarden. Alva heeft echter nadrukkelijk de overhand. Steun van elders blijft uit. Ook ontstaat er geen volksopstand in de Nederlanden. De onderdrukkingspolitiek van Alva lijkt succesvol.
1 april 1572: De watergeuzen veroveren Den Briel. Onder de bevolking ontstaat brede steun voor Willems verzet tegen de Spanjaarden. De Opstand begint. Op 6 april verklaart Vlissingen zich voor de prins. Op 1 mei volgt Terneuzen, eind mei Enkhuizen. Begin juli hebben 26 steden zich voor de prins verklaard. In het najaar van 1572 zijn in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen. Alle andere delen van Holland en Zeeland staan achter de prins.
15-29 juli 1572: Vergadering van de Staten in Dordrecht. De prins laat zich vertegenwoordigen door Filips van Marnix van Sint-Aldegonde.
20 oktober 1572: Terugkomst prins, intocht in Enkhuizen.
9 augustus 1573: Oranje zendt een brief aan de Staten ter aanmoediging van de opstand.
Willem van Oranje, Gebrandschilderd Glas 25 in de Sint-Janskerk in Gouda: "Het ontzet van Leiden"8 oktober 1573: Alkmaar wordt ontzet.
oktober 1573: De prins gaat over tot het calvinisme.
18 december 1573: Alva verlaat de Lage Landen. Zijn opvolger is Requesens.
december 1573: De Spanjaarden slaan het beleg rond Leiden.
19 februari 1574: Middelburg wordt door de watergeuzen genomen.
mei 1574: De Spaanse vloot wordt op de Zuiderzee door de watergeuzen verslagen.
3 oktober 1574: Leiden wordt door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot, ontzet.
oktober-november 1574: De prins legt in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang van de Opstand en de voorwaarden voor vrede.
12 juli 1575: Prins Willem treedt in het huwelijk met Charlotte de Bourbon.
8 november 1576: De Pacificatie van Gent.
18 september 1577: Oranje bemiddelt bij de spanningen en onrust in Antwerpen.
22 september 1577: Oranje houdt een intocht in Brussel.
4 januari 1578: De prins is in Gent.
6 januari 1579: Unie van Atrecht.
23 januari 1579: Unie van Utrecht.
28 juli 1579: De prins legt tegenover de Staten-Generaal verantwoording van zijn handelen af.
Praalgraf in de Nieuwe Kerk in Delft1580 - 1584
15 maart 1580: Alexander Farnese tekent de ban tegen de prins van Oranje.
13 december 1580: Willem van Oranje biedt de Staten-Generaal zijn Apologie aan. Op 17 december 1580 geven de Staten toestemming de Apologie te laten drukken.
5 juli 1581: De Staten van Holland en Zeeland erkennen de prins van Oranje als de Hoge Overheid.
26 juli 1581: De Staten aanvaarden de Acte van Verlatinghe.
18 maart 1582: Jean Jaureguy doet een vergeefse aanslag op het leven van de prins.
12 april 1583: De prins huwt met Louise de Coligny.
22 juli 1583: De prins moet Antwerpen verlaten.
november 1583: Vlaanderen is geheel in handen van Parma.
29 januari 1584: Frederik Hendrik wordt geboren.
10 juli 1584: De prins wordt door Balthasar Gerards vermoord. De lijkschouwing en balseming van de prins wordt uitgevoerd door zijn lijfarts en vriend Pieter van Foreest samen met Cornelis Busennius.
3 augustus 1584: Het lichaam van de prins wordt in het koor van de Nieuwe Kerk in Delft bijgezet in een tijdelijk grafmonument. Op een onbekend tijdstip is de kist met het lichaam van de prins in een kelder onder het koor bijgezet. Deze kelder is nu deel van de Koninklijke Grafkelders van de Oranjes onder en achter het tussen 1614 en 1623 gebouwde praalgraf van Willem van Oranje. Het hart van de prins blijkt bij de balseming apart te zijn gehouden. Het werd in een kleine loden doos teruggevonden onder de gisant.
Heerlijkheid:
| prins van Oranje, graaf van Nassau, Katzenelnbogen, Vianden en Diez |
(1) trouwde, 18 jaar oud, op woensdag 8 juli 1551 in Buren met Anna van Egmont (van Buren), 18 jaar oud. Anna is geboren in maart 1533 in Grave. Anna is overleden op donderdag 24 maart 1558 in Breda (NL), 24 of 25 jaar oud. Zij is begraven in Grote of Lieve Vrouwe Kerk in Breda.
Notitie bij Anna: Uit de brieven van Willem en Anna blijkt dat sprake is geweest van een goed huwelijk. De bijnaam die de prins had voor zijn vrouw was Tanneke. Anna stierf op slechts 25-jarige leeftijd
Heerlijkheid:
| gravin van Buren, Lingen en Leerdam; vrouwe van IJsselstein, Borssele, Grave, Cranendonck, Eindhoven, Jaarsveld, Kortgene, Sint-Maartensdijk en Odijk |
(2) begon een relatie, minstens 18 jaar oud, na 1551 met Eva ook bekend als Eva Elinx, Elincx, minstens 16 jaar oud.
Notitie bij de relatie van Willem en Eva: Zij was waarschijnlijk de dochter van een burgemeester uit Emmerik. Ze had een buitenechtelijke relatie met Willem van Oranje na het overlijden van zijn eerste vrouw Anna van Egmond van Buren in 1558. Ze was gehuwd met Abraham Arondeaux, die mogelijk secretaris van Hulst is geweest
Eva is geboren omstreeks 1535. Eva is overleden. (3) trouwde, 28 jaar oud, op maandag 25 augustus 1561 met Anna Van Saksen, 16 jaar oud. Het huwelijk werd ontbonden op vrijdag 14 december 1571.
Notitie bij het huwelijk van Willem en Anna: Na de bepaling van de bruidsschat op 100.000 daalders werd op 24 augustus 1561 in Leipzig het huwelijk gesloten en een week later vertrok het paar naar de Nederlanden.
Het huwelijk tussen Anna van Saksen en Willem van Oranje was slecht en op 14 december 1571 werd Anna gedwongen in te stemmen met een scheiding. Anna werd vervolgens krankzinnig verklaard. Haar kinderen werden haar afgenomen en de resterende tijd van haar leven bracht ze door in een dichtgemetselde kamer in het paleis van de Saksische keurvorst in Dresden. Ze stierf daar aan uitputting. Ze ligt in Meißen begraven.
Zie 1130 voor persoonsgegevens van Anna.Het huwelijk tussen Anna van Saksen en Willem van Oranje was slecht en op 14 december 1571 werd Anna gedwongen in te stemmen met een scheiding. Anna werd vervolgens krankzinnig verklaard. Haar kinderen werden haar afgenomen en de resterende tijd van haar leven bracht ze door in een dichtgemetselde kamer in het paleis van de Saksische keurvorst in Dresden. Ze stierf daar aan uitputting. Ze ligt in Meißen begraven.
(4) trouwde, 42 jaar oud, op zondag 12 juni 1575 met Charlotte van Bourbon, ongeveer 29 jaar oud. Het huwelijk werd ontbonden in 1571.
Notitie bij het huwelijk van Willem en Charlotte: een scheiding van tafel en bed
huwelijk eindigde door het overlijden van Charlotte de Bourbon in 1582
Charlotte is geboren omstreeks 1546. Charlotte is overleden op zaterdag 5 mei 1582 in Antwerpen, ongeveer 36 jaar oud. huwelijk eindigde door het overlijden van Charlotte de Bourbon in 1582
Notitie bij Charlotte: was de dochter van Lodewijk III van Bourbon-Vendôme, hertog van Montpensier en Jacqueline de Longwy, gravin van Bar-sur-Seine. Charlotte was sinds 1575 de derde echtgenote van Willem van Oranje.
Jeugd
Charlotte ging in 1559 onder druk van haar ouders in het klooster Abbaye Notre-Dame-de-Jouarre, onder de hoede van haar tante Louise, die daar abdis was. Volgens haar vader had dat het voordeel dat Charlotte dan niet kon delen in de erfenis, die hij bij zijn enige zoon François in betere handen vond. Haar tante stierf echter al spoedig na Charlotte’s intrede. Zij liet merken dat zij geen non wilde worden, en dus ook geen abdis, en ook dat zij niet van haar erfenis wilde afzien. Niettemin werd zij in 1565 geïnstalleerd als abdis. In tegenstelling tot haar vader, die tijdens de godsdienstoorlogen vanaf 1561 aan de zijde van de katholieken vocht, vatte Charlotte sympathie op voor de Hugenoten.
In 1572 vluchtte Charlotte uit het klooster en zocht op advies van Johanna van Albret, koningin van Navarra, bescherming in Heidelberg bij de calvinistische Frederik III van de Palts (Louise Juliana, de oudste dochter van Charlotte, zou later trouwen met diens kleinzoon) en ging over tot het calvinisme. Daar ontmoette zij enkele weken later Willem van Oranje. Twee jaar later vroeg die haar via zijn vertrouweling Marnix van Sint-Aldegonde ten huwelijk.
Het huwelijk van Willem van Oranje met Charlotte de Bourbon op 12 juni 1575 stuitte bij velen om een aantal redenen op onbegrip. Niet alleen zat Willem diep in de schulden, maar ook was Charlotte als afvallige non onterfd door haar vader en kreeg zij natuurlijk geen bruidsschat mee. De familie van Anna van Saksen wees erop, dat er in 1571 weliswaar een scheiding van tafel en bed tot stand was gekomen, maar dat er van formele echtscheiding geen sprake was. Dit derde huwelijk van Willem was dan ook geen huwelijk uit berekening, zoals gewoonlijk in die dagen, maar uit wederzijdse liefde en genegenheid. Hun briefwisseling laat dit zien. Charlotte steunde Willem krachtig in zijn Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd. Zij liet zich, als Willem op pad was, door brieven op de hoogte houden en fungeerde als verbindingspersoon tussen Willem en het leger. In de zeven jaren van hun huwelijk baarde zij hem niet minder dan zes kinderen, die allen volwassen geworden zijn.
Na de eerste mislukte aanslag op Willems leven op 18 maart 1582 verzorgde Charlotte haar man intensief, waardoor zij erg verzwakt raakte. Ze overleed op 5 mei van datzelfde jaar aan een longontsteking. Charlotte de Bourbon is begraven in de Grote of Onze-Lieve-Vrouwe Kathedraal in Antwerpen, in een graf dat tegenwoordig niet terug te vinden is.
Jeugd
Charlotte ging in 1559 onder druk van haar ouders in het klooster Abbaye Notre-Dame-de-Jouarre, onder de hoede van haar tante Louise, die daar abdis was. Volgens haar vader had dat het voordeel dat Charlotte dan niet kon delen in de erfenis, die hij bij zijn enige zoon François in betere handen vond. Haar tante stierf echter al spoedig na Charlotte’s intrede. Zij liet merken dat zij geen non wilde worden, en dus ook geen abdis, en ook dat zij niet van haar erfenis wilde afzien. Niettemin werd zij in 1565 geïnstalleerd als abdis. In tegenstelling tot haar vader, die tijdens de godsdienstoorlogen vanaf 1561 aan de zijde van de katholieken vocht, vatte Charlotte sympathie op voor de Hugenoten.
In 1572 vluchtte Charlotte uit het klooster en zocht op advies van Johanna van Albret, koningin van Navarra, bescherming in Heidelberg bij de calvinistische Frederik III van de Palts (Louise Juliana, de oudste dochter van Charlotte, zou later trouwen met diens kleinzoon) en ging over tot het calvinisme. Daar ontmoette zij enkele weken later Willem van Oranje. Twee jaar later vroeg die haar via zijn vertrouweling Marnix van Sint-Aldegonde ten huwelijk.
Het huwelijk van Willem van Oranje met Charlotte de Bourbon op 12 juni 1575 stuitte bij velen om een aantal redenen op onbegrip. Niet alleen zat Willem diep in de schulden, maar ook was Charlotte als afvallige non onterfd door haar vader en kreeg zij natuurlijk geen bruidsschat mee. De familie van Anna van Saksen wees erop, dat er in 1571 weliswaar een scheiding van tafel en bed tot stand was gekomen, maar dat er van formele echtscheiding geen sprake was. Dit derde huwelijk van Willem was dan ook geen huwelijk uit berekening, zoals gewoonlijk in die dagen, maar uit wederzijdse liefde en genegenheid. Hun briefwisseling laat dit zien. Charlotte steunde Willem krachtig in zijn Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd. Zij liet zich, als Willem op pad was, door brieven op de hoogte houden en fungeerde als verbindingspersoon tussen Willem en het leger. In de zeven jaren van hun huwelijk baarde zij hem niet minder dan zes kinderen, die allen volwassen geworden zijn.
Na de eerste mislukte aanslag op Willems leven op 18 maart 1582 verzorgde Charlotte haar man intensief, waardoor zij erg verzwakt raakte. Ze overleed op 5 mei van datzelfde jaar aan een longontsteking. Charlotte de Bourbon is begraven in de Grote of Onze-Lieve-Vrouwe Kathedraal in Antwerpen, in een graf dat tegenwoordig niet terug te vinden is.
(5) trouwde, 49 jaar oud, op dinsdag 12 april 1583 in Antwerpen met Louise de Coligny, 27 jaar oud. Louise is geboren op maandag 23 september 1555 in Châtillon-sur-Loing. Louise is overleden op vrijdag 13 november 1620 in Fontainebleau, 65 jaar oud.
Kinderen van Willem en Anna (1): Kind van Willem en Eva: Kind van Willem en Louise:
1 Maria Van Nassau, geboren op woensdag 22 november 1553 in Breda. Zij is gedoopt op dinsdag 12 december 1553 in Breda. Maria is overleden op zaterdag 7 december 1555, 2 jaar oud. Zij is begraven in Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda..
2 Filips Willem van Oranje, geboren op woensdag 19 december 1554 in Buren. Volgt 1176.
3 Maria Van Nassau, geboren op vrijdag 7 februari 1556 in Breda. Volgt 1177.
4 Justinus Van Nassau, geboren in 1559. Volgt 1178.
Kinderen van Willem en Anna (3): zie 1130.
Kinderen van Willem en Charlotte: 10 Louise Juliana Van Nassau, geboren op zaterdag 31 maart 1576 in Delft. Volgt 1179.
11 Maria Elisabeth Van Nassau, geboren op vrijdag 26 april 1577 in Middelburg. Volgt 1229.
12 Catharina Belgica Van Nassau, geboren in juli 1578 in Antwerpen. Volgt 1230.
13 Charlotte Flandrina Van Nassau, geboren op dinsdag 18 augustus 1579 in Antwerpen. Charlotte is overleden op maandag 16 april 1640 in St. Croix, bij Poitiers, 60 jaar oud.
Notitie bij Charlotte: Na de dood van haar moeder in 1582 haalde Lodewijk III zijn kleindochter naar Frankrijk. Lodewijk overleed echter enkele maanden na zijn dochter waarna Charlotte Flandrina door een nicht van haar moeder, Jeanne de Chabot, onder haar hoede werd genomen. Deze nicht had naar de zin van Jeanne de Bourbon, een zuster van Charlotte Flandrina’s moeder die ook naar het klooster was gestuurd en abdis van Jouarre was, te calvinistische neigingen waarop zij de Franse koning Hendrik III verzocht de, vanzelfsprekend katholieke, opvoeding van haar nicht op zich te mogen nemen. Charlotte Flandrina ging vervolgens over tot het rooms-Katholieke geloof en trad in 1593 in een klooster. In 1605 werd zij abdis van het klooster van St. Croix waar zij in 1640 overleed.
Charlotte Flandrina was doof.
Charlotte Flandrina was doof.
14 Charlotte Brabantina Van Nassau, geboren op zaterdag 17 september 1580 in Antwerpen. Volgt 1231.
15 Emilia Secunda Antwerpiana Van Nassau, geboren op zaterdag 9 december 1581 in Antwerpen. Volgt 1242.
16 Frederik Hendrik van Oranje, geboren op zondag 29 januari 1584 in Delft. Volgt 1243.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten